Умми Селеме разыяллаху анха Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң иң соңкы арадан чыкан аялларындан… Эркамың өйүнде Ыслам билен шерепленен илкинҗи мусулманлардан… Хебешистана ве Мединә хиҗрет эден илкинҗи топарда ер алан, җепакеш ыслам зенаны… Худайбие ылалашыгында гөркезен акыл-пайхасы биле Серверимизе сала салан, пикир-дүшүнҗеси үчин таналан Энемиз… Дүшүнҗеси, аслы, оваданлыгы, ар-намыслылыгы, нәзиклиги биле Ресулаллаха машгала болмак мертебесини газанан багтыярлардан… Гуссалы дурмушдан соң багта говшан гахрыман аял сахаба… Мөмүнлериң Энеси…

      О бисетден (Пыгамберликден) он бәш йыл озал Мекгеде догулды. Асылкы ады Хинддир. Умми Селеме тутулян ады. Махзум диен кабыладандыр. Ол илкинҗи гезек дайзасының оглы Абдуллах ибни Абдулеседе дурмуша чыкды. Хебешистанда ондан Селеме атлы бир оглы болды. Шо себәпли оңа Умми Селеме дийилди. Шу ат биле мешхур болды. Какасы Курайшың санаймалы җомартларындан Эбу Умеййе Сухейл ибни Мугыйредир. "Задур-Ракб-Ёл азыгы" диен лакам билен мешхурдыр. Хер гезек ёла чыканда достларына-да етер ялы азык аляндыгы үчин шу лакамы аландыр. Эҗеси Атика бинти Амирдир.

      О адамсы билен билеликде Эркамың өйүнде ысламьети илкинҗи кабул эденлердендир. Олар Хебешистана биле хиҗрет этдилер. Мединә хиҗретлери болса тутушлыгына бир дессанды. Җуда эзьет-элем көп чекдилер. Онуң мүшрүк гарындашлары Эбу Селемә аялының Мекгеден чыкмагына ёл бермеҗекдиклерини айтдылар. Ёллары япылды. Умми Селеме разыяллаху анханы әринден хем чагаларындан айырдылар. Эбу Селеме разыяллаху анху ялңыз галды. Еке өзи Медине ёлларына дүшди. Оглы Селеме биле аялы Умми Селемәни гоймалы болды.

  ******************

    Мединә хиҗрет биле багланшыклы сахыпаны Умми Селемәниң өзи шейле гүррүң берйәр:

-Гарындашларым мени Эбу Селемәниң элинден аланда, онуң якынлары-да оглум Селемәни мениң янымдан алмак иследилер. Оглумы араларында чекишдирмәге башладылар. Чекелеше-чекелеше чаганы ахыры алып гитдилер. Эҗе бир тарапда, чага бир тарапда галды.

   Бир йыла голай эртирден агшама гөз яш дөкдүм. Ахыры маңа небислери агырып: "Ислесең әриң янына гидип билерсиң" дийдилер. Эбу Селемәниң гарындашлары-да оглумы гетирип бердилер. Оглум икимиз Мединә тарап ёла дүшдик".

    Умми Селеме разыяллаху анха узага чекен ёлагчылыкдан соң, Мединә етди ве әри Эбу Селемәни тапды. Индиден бейләк хасрат гутарып, машгала агзалары бир-бирине говшупды. Олар багтыярдылар.

*********************

    Бир гүн Умми Селемәниң әри кейпихон өе гелди-де, бегенҗиниң себәбини дүшүндирди: "Ресулаллахдан бир сөз эшитдим ве оңа бегендим. Мусулманлардан бир кимсе бела-бетере душанда, "Иннә лилләхи ве иннә илейхи раҗиун" дийип, соңундан болса: "Аллахым! Бу душан хасратымың согабыны ыхсан эт ве мени ондан хас хайырлысына душ эйле" дийип, дога этсе, хөкман Аллах онуң догасыны кабул эдер" дийди.

   Гүнлерини җуда хош гечирйән бу җаныпкеш машгала бири-бирине шейле бир мухаббет билен баглыдылар велин, әри өзүнден өң өлсе башгасына дурмуша чыкмагы пикир эдип билмеҗек дереҗеде Умми Селемәниң көңли сөйги билен долуды. Хат-да ол әри билен әхтлешмек иследи. Ол Эбу Селемә шейле теклип этди:

   -Эй, Эбу Селеме! Әри җеннети болуп өлен җеннети аял, соңра башга бирине дурмуша чыкмаса, Аллах хөкман оны җеннетде әри билен бир ере гетирҗекдир. Эдил шонуң ялы аялы җеннети болуп өлен җеннети эркек-де соңра башга бирине өйленмесе, Аллах хөкман оны-да аялы билен бир ере гетирҗекдир. Эгер шейле болса, гел сениң биле сөз беришели. Не сен менден соң өйлен, не-де мен сенден соң  әре барайын"-дийди.

     Эбу Селеме аялының бу теклибини кабул этмеди. Оңа: "Сен мениң сөзүми диңле! Мен өлерин велин, сен әре бар" дийди-де, иң сөйгүли аялы үчин шейле дога этди:

   -Аллахым! Умми Селемә менден соңра хас хайырлы, оны кемситмеҗек, ынҗытмаҗак бир янёлдаш несип эт!-дийди. Аялы хич зат диймеди ве гүррүң шу ерде гутарды.

    Бу гүррүңден кән вагт гечмәнкә, Ухуд гүнүнде гахрыманларча гарпышан Эбу Селеме разыяллаху анху бирнәче еринден яраланды. Яралары чуңды. Эм-ём эдилсе-де, яралар битишибермеди. Хат-да ол шу халына-да Бени Эсед кабыласы тарапына гиден топара-да гошунбашы белленилди. Катан Сапары дийип атландырылян гошун еңиш биле Мединә долананда, Эбу Селемәниң яралары ене-де дешилмәге, ачылмага башлады. Ол яныны ере берди. Нәрахатлыгы бәш ай төвереги довам этди.

     Умми Селеме разыяллаху анха әриниң бир диенини ики гайталаданокды. Ол элинден гелен пидакәрлиги гайгыранокды. Оңа мерхемет билен чемелешип, сөйги ве хормат биле хызмат этмәге чалышды.

     Гүн гечдигиче дерди бетерлешен Эбу Селеме разыяллаху анху гайдып аяк үстүне галмады. Ахыры шехитлик шербетини ичди. Онуң ёгаландыгыны эшиден Ики Җахан Гүнеши Серверимиз деррев Эбу Селеме разыяллаху анхуның өйүне гелди. Онуң ортада узанып ятан җесединиң башуҗунда отурды. Ачык галан гөзлерини мүбәрек эллери биле япды-да: "Рух чыканда гөзүң оны ызарлаҗакдыгы шүбхесиздир" дийди.

    Өлүниң башуҗунда оңа мерсиялар окап аглаян аяллара тарап өврүлен Серверимиз олара: "Сиз өзүңиз үчин хайырдан башга зада дога этмәң. Чүнки перишделер  сөзлериңизе "әмин диерлер" дийип, олары оярды. Ыз янындан болса, Эбу Селеме үчин шейле дога этди: "Аллахым Эбу Селемәни багышла!.. Дереҗесини хидаята дүшенлериң арасында бейгелт. Ызында галанлар үчин-де Сен көмекчи бол. Бизи-де, оны-да багыша! Эй, Әлемлериң Ребби! Оңа габрының ичинде гиңишлик бер. О ерде онуң нуруны көпелт".

      Умми Селеме разыяллаху анха әри Эбу Селеме арадан чыканда, Серверимизден нәхили дога эдейин дийип сорады. Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем: "Эй реббим! Мени-де, оны-да багышла! Маңа онуң ызындан, хас хайырлы бирини  ыхсан эт" дийип дога эт" дийди.

    О бир тарапдан бу доганы довам эдип теселли тапяр, бир тарапдан-да геңиргенйәрди. Эйсем-де Эбу Селемеден хайырлы болан кимди?

    Умми Селеме разыяллаху анха ынанҗы угрунда көп күлпетлер чекипди. Иманыны сакламак үчин улы пидакәрликлер билен габатлашыпды. Фахры-каинат саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз онуң ялы җаныпкеш аял сахабасының дөрт чагасы билен ортада галмасына көңли разы болмады. Иддет (шеригатда адамсы ёгалан я-да адамсындан айрылышан аялларың гарашмалы чәкленен вагты) мүддети доланда эсхабы кирамдан энчемеси оңа өйленмәге теклип этдилер. Эмма хич кимсе "Боляр" диен җогабы алмады. Хезрети Эбу Бекир ве Хезрети Омар разыяллаху анхумлар-да херси өзлери үчин теклип этдилер. Олар-да гөвнеҗай җогап алмадылар.

    Бир мүддет геченден соңра Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз Умми Селеме разыяллаху анха өзи билен дурмуш гурмагы теклип этди. Бу иш үчин Хатиб ибни Белта разыяллаху анхуны гудачылыга иберди.

   Умми Селеме разыяллаху анха Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң илчиси геленде догасының кабул эдилендигине дүшүнди. Муңа җуда бегенди. Эмма көңлүнде бирнәче эндишелери барды. Бу эндишелер оны ынҗалыкдан гачырды. Онуң дөрт саны чагасы барды. Ол чагаларының Серверимизи рахатсыз эдеринден горкярды. Ол шу ве шуңа меңзеш себәплер биле Хатиб ибни Белта разыяллаху анхудан өтүнч сорады.

   Ики Җахан Гүнеши Серверимиз онуң бу нәзик дүшүнҗесине гайтаргы хөкмүнде хас айдың дүшүнмек үчин өзи Умми Селеме разыяллаху анханың янына гитди.

   Умми Селеме разыяллаху анха бу теклибе хем бегенйәрди, хем-де оңа җогап бермейәрди. Чүнки онуң калбыны хем аңыны башагай эдйән кәбир дүшүнҗелери ве эндишелери барды. Ол булары еке-екеден гүррүң бермәге меҗбур болды-да, шейле дийди:

   -Эй, Ресулаллах! Мениң яшым эп-эсли болан аял. Үстесине-де чагаларым хем бар. Шол бир вагтың өзүнде мен җуда габанҗаң. Менден гөвнүңиз галар ялы бир херекет эдәйсем, Аллахың азабына дучар боларын өйдүп горкян. Янымда ника шаядым болар ялы кимсе-де ёк.

   Әлемлериң өвгүлиси саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз онуң көңлүндәки гайгы эндишелери гидирмек үчин сорагларына еке-екеден җогап берди:

  -Яшым гайдышан диййәрсиң, сениң башыңа гелен мениң-де башымдадыр. Бир аялың өзүнден хас улы эркек адама дурмуша чыкмагы айып дәлдир. Чагаларың хакында айтдың. Сениң чагаларың мениң-де чагаларымдыр. Оларың гүзераныны айламак Аллаха ве онуң Ресулына дегишлидир. Гүррүң габанҗаңлык хакында гиденде, мен сениң габанҗаңлыгыңы гидирер ялы Аллаха дога эдерин. Яныңда никаңа шаятлык эдер ялы хич кимиң ёкдугыны айдярсың. Шу ерде болан ве болмадык велилериң (хоссарларың) ичинде маңа разы болмаҗагы ёкдур-дийди.

   Умми Селеме разыяллаху анханың көңлүндәки гайгы-гамлар шол пурсатда ём-ёк болды. Шейле ачык хем анык теклиби деррев кабул этди-де, оглы Омара: "Эй, Омар, тур, мени Ресулаллаха никала" дийди.

   Хиҗретиң 4-нҗи йылының Шеввал (Байрам) айының соңларында ника гыйылды. Мөмүнлериң Энеси болмак мертебесине етен Умми Селеме разыяллаху анха Энемизе бир отаг тайяр эдилди. Той нахары берилди. Онуң өзи шол гүнки ятламаларыны шейле беян эдйәр: "Арадан чыкан Зейнебиң отагы маңа берилди. Өйде бир чанак, бир сув салар ялы гап, бир эл дегирмени, ичи хурма билен долы бир яссык хем ёрган, бир газаның ичинде-де эрән яг, башга бир чанакда-да арпа барды. Арпаны эл дегирмен биле үвәп газанда буламак этдим. Азаҗыгам яг гошдум. Ине, Ресулаллахың той нахары шуды".

   Умми Селеме разыяллаху анха Энемиз асылзада зенанды. Ол Серверимизе хемише асыллылык билен чемелешди. Веда (Хошлашык) Хаҗында асла янындан айрылмады. Бирнәче вакалара шаят болды. Фахри-Каинат саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң Хадысларыны говы ятлады. 

************************

     О бир гүн Серверимиз билен биле отырка Хезрети Патма разыяллаху анха биле Хезрети Алы, Хезрети Хасан, Хезрети Хүсейин разыяллаху анхум хорматлыларымыз гелдилер. Биле нахарландылар. Шол пурсатда “Ахзап” сүресиниң 33-нҗи аяты җелилеси назыл болды: «Эй, әхли бейт! Аллах сизден кири, гүнәни гидирмек ве сизи тәп-тәмиз этмек ислейәр». 

   Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем деррев гызыны, гиевини ве агтыкларыны хыркасының ичине алды-да: "Эй, Реббим! Булар мениң әхли бейтим ве якынларымдыр. Олардан гидир ве олары тәмизле" дийди.

  Умми Селеме разыяллаху анха бу пурсаты элден гидирмек ислемән деррев:

   -Эй, Ресулаллах! Мен хем әхли бейтдендирин-дийди. Серверимиз-де:

   -Хава, иншаллах-дийип, онуң-да гөвнүни хош этди. Оны-да бегендирди.

   Умми Селеме разыяллаху анха Энемиз өмрүни тагат-ыбадат билен таквалыкда гечирди. Ол аял сахабаларың арасында Фыкхы (шеригат када-канунларыны) иң говы биленлерденди. Шол себәпли аяллар билен багланшыклы меселелерде Ыслам фыкхыны иң говы билен сахабалырың арасында ер алды. Хадыс ылмында улы хызматлар битирди. Ол хадыс роваятында Хезрети Айша разыяллаху анха Энемизден соң икинҗи орундадыр. Җеми 378 саны хадысы-шериф роваят этди. Оларың бирнәчеси шейле маныдадыр:

    "Әри өзүнден разы болан ягдайында өлен аял җеннете гирер"

   "Говы калплары бир халдан башга бир хала өвүрен Аллах! Калбымы диниме мәкәм багла"

   "Намаз, намаз, намаза довам эдиң, элиңизиң ашагындакылара гүйҗи етмеҗек йүкүни йүклемәң. Аялларыңыз хакында Аллахдан горкуң. Олары Аллах биле әхт эдип алдыңыз ве Аллахың ады биле өзүңизе халал этдиңиз".

 

******************

    Умми Селеме разыяллаху анха гайратлы, зехинли шейле-де проблемаларың чөзгүдини тапян Энемизди. Ол Серверимизе өз пикирлери билен ярдам эдерди. Худайбие әхтлешмесинден соң Ресулы Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз сахабаларына, гурбанлык союп, келлелерини сырмаклыгыны эмр этди. Әхтлешме гөвнүнден турмадык сахабалар хамана бу эмри эшитмедик ялыды. Хич ким еринден гымылдамады. Эмр үч гезек гайталанса-да, муңа боюн эгҗек тапылмады. Бу ягдая гөвни галан ики җахан Гүнеши Серверимиз Умми Селеме разыяллаху анха Энемизиң чадырына гирди-де:

    -Шулары гөрйәңми? Олар мениң эмриме боюн болмаярлар-дийип, сахабаларындан сөз ачды. Фахри-Каинат саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз бу хадыса гынаныпды. Парасатлы Энемиз хем онуң дердини эгисмек, хем-де бир чәре тапмак үчин Серверимизе:

   -Эй, Ресулаллах! Эмриңи ерине етиртмек ислейәрмисиң? Эгер шейле болса, дашарык чык-да, гурбанлык дүелериңи сой ве башыңы сыр. Сахабалара хич зат дийме!-дийди.

    Ресулы Экрем саллаллаху алейхи веселлем бу парасатлы пикири оңлады ве муңа гөрә херекет этди. Еке өзи чадырдан чыкып, эсхабына хич зат диймән, гурбанлык дүелерини сойды, сачыны сырды. Серверимизиң бу херекетлерини гөрен сахабалар-да тизден-тиз еринден туруп, гурбанлыкларыны союп, сачларыны сырдырдылар.

   Нәхили парасат… Нәхили табынлык… Нәхили гадырлылык!.. Аллахың Ресулы аялының пикирине гадыр гойяр… Онуң пикирини голдап, шоңа гөрә херекет эдйәр.. Соңунда Эсхабы-кирам болшы ялы Фахри-Каинат саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң херекетини гайталаяр. Хич бир сахабасына бир агыз дил ярмаяр… Эмма олар парасат хем башарныклары билен херекет эдип, Серверимизиң ызындан гурбанлыкларыны союп, сачларыны сырярлар… Шейдип, калпларындакы үмүр сырыляр, ене мухаббет ве үлпет көңүллере доляр… Нәхили парасатлы херекет… Аллахым бизлере-де бу нәзиклиги несип эт!.. Ишлеримизде парасатлылык билен херекет эдип билмеги лутф эт…

*******************

      Умми Селеме разыяллаху анха энчеме сахабаларың етип билмедик бейик дереҗелерине шаят болды. Ол бир гезек Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң кимдир бири билен геплешйәндигини гөрди. Оны Дихйе разыяллаху анхудыр өйтди. Серверимиз онуң Җебрайылдыгыны айданда, Энемиз вахы перишдесини гөрмегиң бегенҗи биле Аллаха хамд этди.

******************

     Ене бир гүн Серверимиз Умми Селеме разыяллаху анха Энемизиң янында вагты Җебрайыл алейхис салам гелди. Фахри-Каинат саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз Энемизе:

   -Гапыны гулпла-да, ичерик хич кими салма-дийди. Шу пурсатда Хезрети Хүсейин разыяллаху анху гелип, ичери гирмек иследи. Умми Селеме разыяллаху анха Энемиз оны салмаҗак болса-да, Хезрети Хүсейин разыяллаху анху чемини тапып, ичерик гачып гирди-де, Ресулаллахың гуҗагында отурды. Ики Җаханың Гүнеши Серверимиз агтыгыны сөйги билен огшады. Җебрайыл алейхис салам:

   -Оны шейле говы гөрйәңми?-дийип сорады. Серверимиз:

   -Хава, гаты  говы гөрйән-дийди. Шундан соң араларында шейле гүррүңдешлик гечди:

   -Агтыгыңы сөениң говы. Эмма ымматың оны шехит этҗек.

   -Диймек оны мөмүнлер өлдүрҗек-дә-?

   -Хава!.. Ислесең онуң шехит эдилҗек ерини саңа хабар берейин-дийди-де, Җебрайыл алейхис салам гысга вагтлык арадан айрылды. Кербеланың гана эзилен бир гысым топрагы билен ызына доланды. Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң мүбәрек гөзлери яшарды. Җебрайыл алейхис саламың гетирен топрагыны йыгнап гоймагы Умми Селеме Энемизе табшырды.

*******************

      Ики-Җахан Гүнеши Серверимизиң дарел-бакыя гөч эйлемесинден соң, Умми Селеме разыяллаху анха Энемиз агтыкларына гөзи дүшенде гөзяшыны саклап билмезди. Олара зелел гелмезлиги үчин элинден гелен гайраты гайгырмазды.  Арадан йыллар гечди. Җебрайылың берен хабары хакыката өврүлди. Хезрети Хүсейин разыяллаху анху хиҗретиң 61-нҗи йылында Кербелада Езидиң адамлары тарапынндан шехит эдилди. О сәхер Умми Селеме разыяллаху анха Энемизиң аглаяныны гөрүп, себәбини соранларында, шейле дийди:

   -Дүйшүмде Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлеми гөрдүм. Башында, сачында ве сакгалында топраклар барды. "Эй, Аллахың Ресулы! Сизе нәме болды?" дийип сорадым. "Аз вагт мундан өң Хүсейни шехит этдилер" дийди. Мен гөрен дүйшүмиң тәсиринден чыкып билмән аглаярын-дийди.

     Хезрети Хүсейниң шехит эдилмегине диңе ынсанлар дәл, хат-да җынлар-да гөз яш дөкдүлер. Умми Селеме разыяллаху анха Энемиз Ресулаллах арадан чыкандан соң җынларың агланыны асла эшитмәнди. Ол бир гүн җынларың агланыны эшидип, Хезрети Хүсейниң шехит эдилендигине гөз етирди.

    Умми Селеме разыяллаху анха Энемиз Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң иң соңкы арадан чыкан аялыдыр. Ол 84 йыл берекетли өмүр сүрендир. Энемиз разыяллаху анха хиҗретиң 61-нҗи, миладының болса, 681-нҗи йылында Мединейи-Мүневвереде арадан чыкды. Ол Бакы габрыстанлыгына депин эдилди. Җыназа намазыны Эбу Хурейре разыяллаху анху окады. Керемли Хакдан шепагатларыны ныяз эдерис. Әмин.