Хиҗретиң 25-нҗи йылында Хезрети Осман Зиннурейн разыяллаху анхуның халыпалык эден дөврүнде йүзе чыкан питнеде кәбир себәплере гөрә, Хезрети Осман разыяллаху анхуның өзи месҗитде намаз кылдырмаярды. Медине халкы өйлерине чекилипди. Месҗиди-Небевиниң шол вагткы азанчысы Сад Эл-Каррад Хезрети Алы керремаллаху веҗхеден:

   -Эй, Алы, җемагата намазы ким кылдырар?-дийип сораяр. Ымам Алы хезретлери:

   -Бар, гит-де, Халид Эбу Эйюп Эл-Энсарыны чагыр, гелсин-де ымам болуп, Месҗиди-Шерифде намазы кылдырсын-диен эмри берйәр. Шондан соң Эбу Эйюп Эл-Энсары разыяллаху анху Месҗиди-Небевиде бирнәче вагтлап ымамлык везипесини ерине етирйәр.

    Ине, шу хадыса хем Хезрети Алы разыяллаху анхуның өзи барка Эбу Эйюп разыяллаху анхуве ымамлыга ругсат бермеги Хезрети Мыхмандарың (мыхмансөер) Эсхаби-Кирамың (сахабаларың хеммесиниң) арасында айратын орнуның бардыгына гөз етирмәге етерлик делил болуп билҗекдигине шек-шүбхе ёкдур. Хезрети Халид халк арасында Эбу Эйюп лакамы билен шөхрат газанансоң, онуң хакыкы адыны хич ким билмейәр экени. Халк Хезрети Алы разыяллаху анхуның:

   -Бар, гит-де Хезрети Халиди чагыр-диенинде, онуң хакыкы адының Халиддиги мәлим боляр.

   Эбу Эйюп (разыяллаху анх) өзүни хич ымамлыга лайык гөрмейәр экени. Халк оңа:

    -Бизе ымам болуп намазымызы кылдыр, диенлеринде, шол вагткы йүзе чыкан зерурлык себәпли ымам болса-да, бейлеки ягдайларда зерурлык йүзе чыкмаса ымамлыгы кабул этмеҗекдигини айдыпдыр.

* * * * * * * *

    Эбу Эйюп Эл-Энсары разыяллаху анху өйүнде вагты өйүндәкилере көп геплемезликлерини эмр эдипдир. Йөне өзи намаза дуран вагты аркайын геплешмәге ыгтыяр берипдир. Мунуң себәбини соранларында:

     -Мен намаза дуран вагтым сизиң гепиңиз асла гулагыма илмейәр-диер экени. Хат-да бир гезек Эбу Эйюп разыяллаху анху намаза дуран вагты месҗидиң диварлары йыкылан ягдайында-да, ол гөйә хич зат болмадык ялы намазыны довам эдйәр.

    Хезрети Алы керремаллаху веҗхех хавариҗ тайпасыны боюн эгдирмек үчин Ырага гиденде, Мединейи-Мүневверә эмирлик этмек үчин Эбу Эйюп разыяллаху анхуны векил тайынлаяр. Бир мүддет геченден соң, Эбу Эйюп, Ырага гидип, эмирлиги табшыряндыгыны Хезрети Ала мәлим эдйәр. Алы разыяллаху анху Хариҗилери боюн эгдирмекдәки сөвешде Эбу Эйюп Эл-Энсары разыяллаху анхуны байдак гөтериҗи  эдип беллейәр. Нехреван чакнышыгында-да Эбу Эйюп байдак гөтериҗилик ягны санҗакдарлык везипесини ерине етирип, башга-да бирнәче сөвешлерде Хезрети Алы разыяллаху анху билен биле сөвешйәр. Хат-да Эбу Эйюп разыяллаху анху Хариҗилериң эмирлерини өз эли билен өлдүрйәр. Диңе «Сыффын» чакнышыгында дийәймесең, башга вагт Хезрети Алының янындан хич хачан айрылман экени.

   Эмевилер заманында секиз йыл төвереги Мединейи-Мүневверә хәкимлик эден Мерван бин Хакемиң халк билен гатнашыгы ярамаз боландыгы, намазлары вагтында кылдырмаяндыгы, җума намазыны-да мустахап (ягшы) болан вагтындан гиҗикдирйәндиги үчин хер кес ондан нәгиле болса-да, Эмириң бу етмези хакда дил ярмага батырлык эдип билйән хич ким ёкды. Бу ягдая узак чыдап билмедик Эбу Эйюп Эл-Энсары разыяллаху анху Мервана:

   -Эй, Мерван! Бәш вагт намазы, эсасанам җума намазларыны мустахап болан вагтларындан себәпсиз гиҗикдирмек дүрс дәлдир. Эгер-де сен Шеригаты-Мухаммедиййә хем Сүннети-Ахмедиййә лайык херекет этсең-ә, биз сени голдарыс, эгер лайык херекет этмесеңем биз сени рет эдерис-диййәр.

   Эбу Эйюп Эл-Энсары (разыяллаху анху бүтин өмрүне хак хем хакыкат угрунда хич кимден йүз гөрмән, Пыгамбер Серверимиз алейхыс саламың Сүннетине, өвлүйәлериң тарыкатына лайык өмүр сүрүпдир. Эбу Эйюп Эл-Энсары разыяллаху анху бир гезек Мединеден Шама Муавийәниң хузурына баряр-да, өзүнден-өзи «Хезрети Ресул Алла догры айдыпдыр»  дийип, дурмушда хакыката өврүлен бир Хадиси-Шерифи ятлаяр хем тассык эдйәр. Муавие:

   -Эй, Эба Эйюп, нәме себәпден «Ресул Алла догры айдыпдыр» дийдиң. Ёгса-да бу ерде гөрмесиз бир зады гөрәйдиңми?-диенде, Эбу Эйюп разыяллаху анху:

   -Ай, хава бир гүн бизе Пыгамбер Серверимиз эдил шу вагткы сизиң меҗлисиңиздәки ахвалы болшы ялы гүррүң берипди: «Эй, Энсар! Менден соң дүнйә мүлкүниң эеси болан эмири гөрҗекдигиңиз хакдыр. Сиз шонда диңе Мухаммедиң шеригатына мәкәм багланан ягдайыңызда догры ёлы тапып билерсиңиз» дийипди, диййәр. Догруданам Муавийәниң заманында кейпдир, зовкы-сапа башлап, хер кес мал-мүлкүң эеси болуп, дөвлет байлашяр. Эмириң гапыларында нобатчылар уланылмага башланып, дин хадымлары көшкде сакланып, гараз болгусыз пыссы-пуҗурлыклара ёл ачыляр. Муавие Эбу Эйюп Эл-Энсардан:

  -Ене сораян, нәме, бу ерде Шеригаты-Шерифиң терсине гидилйәмишми, Эй, Эбу Эйюп?-дийип сораяр.

  -Хава, мен Мухаммет алейхыс саламың сүннетиниң ерини бидгатларың эеләнини гөрдүм. Саңа диңе таквалыгы весъет эдйән, инди гайдыбам сениң меҗлисиңе гелмеҗекдигиме сөз берйән-дийип, өз матлабыны чекинмән айдан Эбу Эйюп Эл-Энсары разыяллаху анху Шамы терк эдип, ибни Аббасың янына Басра тарап ёла рована боляр.

* * * * * * * * * * * * * * * *

  Эбу Эйюп Эл-Энсарының Басра гелйәндигини эшиден, Басра халкы оны гаршыламак үчин бирнәче гүнләп ёла середйәрлер: Басраның шол вагткы хәкими Пыгамбер Серверимиз саллаллаху алейхи веселлемиң агасының оглы Абдуллах ибни Аббас разыяллаху анху Эбу Эйюп разыяллаху анхуны өйүне мыхман эдйәр.

   Куръаны Азымуш-Шаны илкинҗилериң бири болуп тефсир эден Абдуллах ибни Аббас разыяллаху анху яшлыгындан Пыгамбер Серверимизиң хайыр догасыны алып, шо себәпден ылым-билимиң, ягшы ахлагың хем дүнйә малының эеси болан багтыярлардандыр. Онуң Эбу Эйюба гөркезен мыхмансөерлиги, хеззет-хорматы шейле артыкмач болуп, өйүниң гапысының халкасыны тутуп:

    -Эй, Эбу Эйюп, Ресулы Кибрия Хезретлери Мекгеден Мединә хиҗрет эден вагтында сен Рисалетипенаха (Пыгамбере) өйүңи табшырышың ялы, мен эдип башарман. Йөне мен бу гүн өйүми, ичиндәки гош-голамларың әхлисини саңа табшырярын-дийип, Эбу Эйюба өйүниң ачарыны говшуряр ве өзи башга бир өе гөчйәр.

   Арадан энчеме вагт гечип, Эбу Эйюп Эл-Энсары разыяллаху анху Басрадан гитҗек вагты Ибни Аббас разыяллаху анхума өйүниң иң гымматлы затларыны хорматлы мыхмана пешгеш эдип, онуң дашынданам бир роваята гөрә 2000 дирхем, башга бир роваята гөрә болса 4000 дирхем күмүш биле йигрими, бир роваята гөрә 40 саны хызматкәр берип уградяр.

   Ресул Алла саллаллаху алейхи веселлем бир Хадиси-Шерифинде шейле буйряр: «Гадыр билйән кишиниң гымматыны диңе шо дереҗедәки гадыр-гымматлы адам билер» Эбу Эйюбың гадыры шейле билнипдир ве билдирилипдир. Гепиң гысгасы, Эбу Эйюп разыяллаху анху хызматкәрлериниң хеммесини Алланың разылыгы үчин азатлыга чыкарып, бейлеки өзүне пешгеш дийип берлен пуллары хем гайры затларың хеммесини пайлашдыряр. Бейле этмек билен ол Мухаммет алейхыс саламың ахлагы билен ахлакланандыгыны сөзүң долы манысында субут эдип, бейлеки сахабаларың арасында адамкәрчилигиң ёкары нусгаларыны гөркезендиги билен тапавутланяндыгыны субут эдипдир.

* * * * * *  * * * * * * * * * * * *

     Абдуллах ибни Омар разыяллаху анху шейле гүррүң берйәр: Мен педерим Омарул Фарукың саглыгында өйленип, Пыгамберимизиң сүннетини берҗай этмек үчин той сачагыны язып, Эсхабы-Кирамы ве шол санда Ресулы Кибрияның мыхман сөери Эбу Эбу Эйюп Эл-Энсары разыяллаху анхуны-да чагырдым. Аял Эбтатларың хайышы боюнча той гечирилйән өйден яшыл матадан туты асдым. Мыхманларымың арасы билен Хезрети Эбу Эйюп Эл-Энсары разыяллаху анху хем гелип, гөвнүмизи галкындырды. Бир салым отурансоң, онуң мүбәрек гөзлери асылгы дуран яшыл тута дүшүп, гашлары чытылды, йүзи үйтгеди. Соңам өйкеләндигини гизлеҗегем болман:

    -Эй, адыл хем керим болан доганым Хезрети Омарың оглы Абдуллах! Сиз Эсхаби-Кирамың иң хорматлы кимселери болуп, Пыгамбер Серверимизиң заманында эдилмедик иши-ягны диварлары герексиз ягдайда өртмек ялы исрапчылыга ёл бермегиңиз Пыгамбер Серверимизиң сүннетине терс иш этдигиңиз боланокмы? Эйсем-де болса бу херекетиңиз дүнйә зынатына артыкмач мейил эдйәндигиңизи аңладанокмы?-диенде, мен:

   -Догры айдяң, эй, Эбу Эйюп, хаклысың! Йөне мен нәче   разылык бермесем-де, хайыш эденсоңлар аяллар меселесинде бу кимин мубах ишлериң дүрс гөрүлйәндигини назарда тутуп ругсат бердим-диенимде, Эбу Эйюп өтүнҗими кабул этмән, гайтам:

   -Ай, Абдуллах! Сен Хезрети Омар кимин бир әриң мәхрибан өвладысың. Бу болшуңыз билен сизден нәхили гөрелде алып болар?! Аяллара боюн болмак ислейәнлер болсунлар. Йөне сени аяллара боюн эгмәге мынасып гөрмейәрин. Шейле ягдайда Мухаммет алейхыс саламың сүннетиниң терсине гидилйән ерде дурмазлыга маңа ругсат эт-дийди ве той үчин биширилен нахардан датман ызына гитди.

* * * * * * * * * * * * * * *

    Эсхаби-Кирам разыяллаху анхумиң арасында Куръаны-Керими ятдан  билйәнлер өрән кәнди. Мөмүнлер Куръаны-Керими иненине мәхетдел оны деррев ят тутмагы өзлерине борч хасаплаярдылар. Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлемиң башда дурмагы  билен  Эбу Бекир Сыддык, Омар ибнул-Хаттаб, Осман Зин-Нурейн, Али бин Эбу Талиб, Талха, Сад, ибни Месуд, Салим, Убейй бин Каб, Эбу Хурейре, Муаз бин Җебел, Эбуд-Дерда, Зейд ибни Сабит, Сад бин Убаде, Убаде бин Самит, Эбу Эйюп Эл-Энсары, Абдуллах  ибни Аббас, Абдуллах ибни Амр ибнул-Ас, Мусаб бин Умейр, Айшеи-Сыддыка, Хезрети Омарың гызы Хафса, Үмми Селма разыяллаху анхум дагылардан башга-да, Куръаны ятдан билйән карылар кәнди. Пыгамбер Серверимиз арадан чыкансоң, кыраат ылмындан тәлим берен сахабаларың улуларының атларыны агзаман гечмек болмаз. Олар шу ашакдакылар: Убей ибни Каб, Осман Зин-Нурейн, Али бин Эби Талиб, Зейд ибни Сабит, Абдуллах ибни Месуд, Эбуд-Дерда, Эбу Муса эл-Эщари.

  Ибни Сад өзүниң «Табакаты-Кубра» атлы китабында шейле язяр: Эбу Бекир Сыддык разыяллаху анхуның халыпалык эден заманында Сирия йөрүш эден гошуның командирлериниң арасында Езид бин Эби Суфян (Муавийәниң доганы, Муавийәниң оглы Езит дәлдир) хем бар экени. Ол салых киши боландыгы үчин халк арасында «Езидул-Хайр» ады билен мешхурлык газаныпдыр!

  Ол Хезрети Омерул-Фарук разыяллаху анхуның заманында Халыпа шейле мазмунда хат язяр: «Эй, мөмүнлериң Эмири! Шам тарапында Ыслама уйянлар көпелди. Шо себәпден дини хөкүмлери догры өвредйән Куръан мугаллымларына зерурлык йүзе чыкды. Бу меселеде көмегиңи чалтландырсаңыз говы боларды». Хезрети Омар разыяллаху анху карылардан хем уламалардан ыбарат болан бәш кишини Муаз бин Җебели, Убаде бин Самиди, Убей ибни Кабы, Эбу Эйюп эл-Энсарыны ве Эбуд-Дерданы янына чагырып:

   -Эгер хеммәңиз гидип билмесеңизем, болманда үчиңиз бир деррев ёла дүшүң-диййәр. Олар:

  -Эй, мөмүнлериң эмири! Биз борҗумызы артыкмаҗы билен ерине етирерис! Йөне ичимизде Эбу Эйюп Эл-Энсары ялы яшы гайдышан, Убей Ибни Каб ялы хассалар бар. Шо себәпден бу везипе диңе бизиң үчүмизе ынанылайса-дийип, Муаз бин Җебел разыяллаху анху Палестина, Эбуд-Дерда разыяллаху анху Шама, Убаде ибн Самит разыяллаху анху Хумуса тарап ёла рована болярлар. Чүнки Хадиси-Шерифде шейле буйруландыр: «Сизиң иң хайырлыңыз, Куръаны-Керими өвренен ве өвредениңиздир»