Ымматың алымы... Тефсирчилериң солтаны

АБДУЛЛАХ ИБНИ АББАС

разыяллаху анху

       Абдуллах ибни Аббас разыяллаху анхума тефсир, хадыс ве фыкых ылымларындан өзүне багыш эдилен сахаба... Яшының кичидигине гарамаздан ылымдан йүки етик йигит... Эсхабы-кирамың арасында «Бахрул-умме-ымматың ылым деңзи, факихул-умме-ымматың факыхы (алымы)» дийип, атландырылан бир ылым әри...

     Ол Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң агасы Хезрети Аббас разыяллаху анхуның оглудыр. Ибни Аббас хиҗретден үч йыл өң дүнйә гелйәр. Доглан вагты какасы оны сөйгүли Пыгамберимизиң янына әкидйәр. Серверимиз оны гуҗагына алып, бармагы билен агзының сувундан онуң додагына сүртүп, шейле дога эдйәр: «Аллахым, оны динде факых кыл, китабыңы оңа өврет».

    Абдуллах кичилигинден Пыгамберимизиң янындан хич хачан айрылмаяр. Онуң дайзасы Меймуне бинти Харис разыяллаху анханың Ресулы Экремиң аялы боландыгы үчин кәбир гиҗелер Пыгамберимиз саллаллаху алейхи веселлем билен биле галярлар. Ол сөйгүли Пыгамберимизиң тәхәрет сувларыны тайярлап, билеликде намаз кылярлар. Бу барада онуң өзи шейле гүррүң берйәр: «Бир гезек Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем тәхәрет алмак иследи. Деррев тәхәрет сувуны тайярладым. Ол муңа бегенди. Намаза дурманка, маңа янында дурмагымы ышарат этди. Мен ызында отурдым. Ол саллаллаху алейхи веселлем намаз гутаранда маңа:

   -Абдуллах! Нәме үчин янымда дурмадың?-дийип сорады. Мен:

   -Сени гапдалымда дәл-де, гөзүмиң өңүнде гөреним говы, эй, Ресулаллах!-дийип, җогап бердим. Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем бу җогапдан соң маңа: «Аллахым! Оңа хикмет бер» дийип, дога этди.

   Бир гезек сөйгүли Пыгамберимиз ибни Аббасың башына мүбәрек элини гоюп: «Аллахым! Бүтин ылымы хем хикмети бу баша бер. Олары дүшүндирип хем тефсир эдип билсин» дийип, дилег этди.

    Шу доганың берекети биле, хениз кичиҗиккә ылымда белент дереҗелере етен Абдуллах ибни Аббас разыяллаху анхума Аллахың китабыны иң говы билен, онуң манысына говы дүшүнйән, онуң чуңлукларына аралашып, сырларына етмәге чалышан белент дереҗели алымлыга етди.

    Ол Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем ахыръете гиденде 13 яшларындакы яш огланды. Серверимиз саллаллаху алейхи веселлем дирикә, онуң ылым чешмесинден гана-гана ичди. Онуң ылымларындан пейдаланмага чалышды. Бу бабатдакы гайратыны онуң өзи шейле гүррүң берйәр: «Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң сахабаларындан биринде хадыс бар сесини эшитсем, ол гүнортан укусына ятан вагты гапысының агзына барып, көйнегими яссык эдип яссанардым-да, оңа гарашардым. Шемал үстүми тозана гөмерди. Мен оны ислесем, турузыбам билердим. Эмма мен онуң гадырыны артдырмак үчин шейдйәрдим. Сахаба өйүнден чыкып, мени гөрүп:

   -Эй, Ресулаллахың иниси! Гелениңи хабар берен болсадың, яныңа гелердим ахбети-диерди. Мен болса:

   -Ылымың аягына йыкылмалы. Ылым сениң аягыңа йыкылып гелмез-диердим ве өвренмек ислән хадысымы сорап, җогабыны алардым-да, ызыма гайдардым».

  Ол кичи яшда Нубуввет (Пыгамберлик) чешмесинден ылхам алып, 1660 хадысы шериф роваят эдипдир. Тефсир, хадыс, фыкых, Ыслам тарыхы ве эдебият меселелери боюнча айры-айры дерслер берен ибни Аббас разыяллаху анху намазларындан соң вагыз-несихатлар эдерди. Ибни Месуд разыяллаху анху оңа «Муфессирлериң солтаны» диер экен. Хезрети Омар разыяллаху анху бир меселе йүзе чыканда, сахабаларың улулары билен бирликде Абдуллах ибни Аббасы хем чагырдарды. Оңа хормат гоюп, өзүне якын ерде отурдарды. Хезрети Омар разыяллаху анхудан мунуң себәбини соранларында:

    -Ибни Аббас разыяллаху анхуның кәмиллиге етен яш йигитдиги шүбхесиздир. Онуң көп зат сораян дили, көп зада дүшүнйән йүреги бардыр-диерди.

    Бир гезек ол Җебрайыл алейхыс саламы Ресулы Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң хузурында вагты гөрүп, какасына:

  -Кака, мен Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң хузурында бир адамы гөрйәрин-дийди. Хезрети Аббас-да сөйгүли Пыгамберимизе:

   -Эй, Ресулаллах! Агаңызың оглы хәзир сизиң хузурыңызда бир адам бар диййәр-дийди. Ресулы Экрем Серверимиз-де:

   -Хава, онуң гөрдүм диййәни Җебрайылдыр. Энбиядан башга Җебрайылы гөрен көр болар. Аллахдан дилегим онуң көрлүги ахыр яшында болсун-дийди. Догруданам ибни Аббас разыяллаху анху ахыр өмрүнде көр болупдыр.

   Ол бир гүн Әлемлериң Сервери биле йөрәп баряркалар, Серверимиз саллаллаху алейхи веселлем оңа шейле весъет этди: «Өвлат! Саңа бирнәче зат билдирейин. Аллаха боюн бол, Оны өңүңде гөрерсиң. Гиңишликде Аллаха өзүңи сөйдүр ки, дарыганың-да ол сени сөйсүн.

   Аллахың такдырына гөрә, башыңа гелмеҗек болан зат сениң башыңа гелмез. Эмма башыңа гелен затдан сениң гачып гутулҗак ериң ёкдур.

  Аллахың көмегиниң сабыр биле, калбың аладасының-да гам-гусса билен биледигини билмелисиң. Хер кынчылыгың янында аңсатлык бардыр».

    Аллахдан горкусына гиҗелер туруп аглаян ибни Аббас разыяллаху анху шейле бир гөз яш дөкерди, онуң гөзяшының ызлары яңакларында билдирер дурарды.

   Хиҗриниң 68-нҗи йылында Таифде ахыръете гөч эйлән Абдуллах ибни Аббас разыяллаху анхуның шу гымматлы сөзлери бизиң дурмушда гөзъетимимизи айдыңладан бир ышык болмасыны, хем-де мүфессирлер солтанының шепагатларыны Керемли Хакдан ныяз эдйәрис. Әмин.

   Ишлериңизиң эсасы диндир.

   Зынатыңыз ылымдыр.

   Айыпларыңызың горайҗысы эдепдир.

   Сизи бири-бириңизе баглаҗак болан зат вепадыр.