Ысламың илкинҗи азанчысы

БЫЛАЛЫ ХЕБЕШИ

разыяллаху анху

 

     Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң илкинҗи азанчысы… Гул болан халатында-да Ысламыны гизлемейəн, мусулмандыгыны ач-ачан айдан йигитлерден… Ыслама гиренлиги үчин хасраты гутармаян, җебри-җепаларың ашагында дурмушыны довам этдирен, эдилен зулум-сүтемлере сабыр эдип, ынанҗындан дəнмейəн иман әрлеринден… Горкунч хадысалары башдан гечирип, унудылмаян йигитлерден... Асырларың гечендигине серетмезден онуң ады унудылмады. Миллионларча мусулман чагасының адына Билал гойды. Ер йүзүндəки мусулманларың ыбадатханалары, месҗитлери онуң окан азан сеслери биле иңледи.

     Азан окаланда диңе о ятланды. Улы месҗитлерде оңа макам (дереҗе) берилди. «Эй, Хезрети Билалы Хебеши разыяллаху анху» дийип, язгылар язылды. Хат язгыларында асылды.

    Ширк (мүшрүклер) җемагатына гаршы гитме хакында гүррүң эдиленде, диңе онуң ады яда дүшди. Онуң хайбаты, сабры, дурнуклылыгы, эрки, кувваты мөмүнлере нусга болды. Онуң агыр сүтемлериң ашагында «Ахад» (Бир)… Ахад (Бир)» дийип, гайталаян сөзлери, мусулманларың диллеринде дессана өврүлди. Билал о сөзлери сена ялы эдип, диле гетирди.

    Онуң аслы Хебешистанлыдыр. Какасының ады Ребах, эҗесиниң ады болса Хамамадыр. Ол милады йыл хасабының 581-нҗи йылында Мекгейи Мүкерремеде Җумахогуллары кабыласының ичинде дүнйə гелди. Кысмат оны Умеййе ибни Халефе хызматкəр этди. Эҗеси-де шу кабыланың хызматкəриди. Хезрети Билал разыяллаху анху Хезрети Эбу Бекир разыяллаху анхуның арада дурмагы билен Ыслама гирди. Онуң Ыслама гириши шейледир:

   Билал мертди. Херекетлери гөвне макулды. Умеййе оны йыгы-йыгыдан сөвда кервени биле еке өзүни иберерди. Онуң бир гезекки сөвда сапары Эбу Бекир билен габат гелди. Ол Эбу Бекириң гөрен дүйшүниң ёргудыны руханыдан диңледи. Ахырзаман небисиниң (Пыгамбериниң) Мекгеден чыкҗагыны эшитди. Бу гүррүңи калбындан чыкармады. О нура говушмак үчин сабыр эдип гарашды…  Билалың өрəн овадан сеси барды. Той-томгыда гөзленен кимседи. Умеййе оны янындан хич айырмазды.  

    Тəзе диниң гелен гүнлериди. Билал-да кервен билен бир сапардан гелипди. Гулагы сесдеди. Тəзе диниң Пыгамбери кимди?

    Билал разыяллаху анху шу дүшүнҗелериң ичинде гүнлерини гечирйəркə, бир гүн гиҗəң яры гарашылмадык вагтда онуң янына Эбу Бекир разыяллаху анху гелди. Ол Абдуллахың оглы Мухаммедиң Пыгамбер боландыгыны, өзүниң-де Ыслама гирендигини гүррүң берди. Билал:

    -Ол нəмә чагыряр?-дийип сорады. Хезрети Эбу Бекир разыяллаху анху-де:

    -Ол хер задың ярадыҗысы Аллаха ыбадат этмәге чагыряр. Онуң чагырян дининде мертебе хем үстүнлик диңе иман ве гуллук биледир-дийип, җогап берди.

    Бу дине нəхили гирилйəндигини соран Билалы-Хебеши, дерхал келимейи-шахадат гетирип, мусулман болды.

   О дүнйə тəзеден инипди. Шундан соң онуң дурмушында башга бир сахыпа ачылды. Нəме этҗегини билмеди. Ол индиден  бейлəк мусулманчылыгыны нəдип ач-ачан ыглан эдип билер?

   Умеййе Билал Хебеши разыяллаху анхуны тəзе дининден дөндермек үчин бар гүйҗи биле оңа агыр сүтемлер этмəге башлады. Ядап ысгындан гачянча урды. Чөлде гүнортаның җокрамасында оны гызгын гумлара гөмди. Дөшүне гая бөлеклерини гоюп, Гүнүң ашагында гызгын чəгəниң үстүнде сагатларча ятырды. Оңа бутларың адыны айтдырмак үчин нəме этсе-де, барыбир пейда бермеди.

    О гөзлери йылдыз ялы парлаян хебешли гул инди онуң гаршысында иманың мердемси хейкели ялы довамлы «Аллах, Аллах» диййəрди. Олар:

   -Лат ве узза (бутларың ады)-дийди. Билал:

   -Ахад…Ахад-дийди. Олар хайбат атдылар. Билал олара:

   -Мениң дилим оны сөзлемейəр-дийди. Зулум-сүтем артды, гитди. Мүшрүклер Билалың бойнуна йүп дакып, чагаларың элине бердилер. Оны көчелерде айладылар.

   Эмма не чəре? Зулум хем зорлук биле көңүлден иманы чыкармак мүмкинми, хей?! «Ахад…Ахад…». Бу сөзлер Билалың дилиниң келамы болупды.

    Умеййе хем онуң яранлары чəресиз галдылар. Нəме этҗеклерини билмедилер. Олар шунча зулум-сүтем эдендиклерине гарамаздан, оны дининден дөндерип билмедилер.

    Нəхили иман!.. Нəхили эрк-ыгтыяр!.. Нəхили батыргайлык!... Нәхили сабыр… Нәхили чыдамлылык!.. Нәхили дурнуклылык!.. Нәхили гахрыманлык, бу Аллахым!..

    Ики Җаханың Сервери Билалың халына гынанярды. Ол саллаллаху алейхи веселлем бир гүн Хезрети Эбу Бекир разыяллаху анхудан Билалың ягдайыны сорады. Оңа эдилйəн җебир-сүтемлере гынаняндыгыны айтды.

     Аллаху Тагаланың өзи хакында аят индирип, мертебеси бейгелен ол эзиз ынсан, Пыгамбериң җан ялы досты, говакдакы сырдашы Хезрети Эбу Бекир разыяллаху анху дерхал Фахры-Каинат (Барлыгың гуванҗы) саллаллаху алейхи веселлемиң янындан туруп, Билала зулум эдилйəн ере гитди. Оңа эдилйəн сүтемлери гөрүп чыдамады. Ол бүтин байлыгыны бермели болса-да, берип, Билалы азат этмегиң күл-күлүне дүшди. Эмма калбы гара гурумдан кереплəп гиден мүшриге нəхили тəсир эдип билер?! Ол диңе екеҗе зада дүшүнйəрди. Ол болса, пул!

    Эбу Бекир разыяллаху анху оңа өзи дүшүнер ялы дил биле:

    -Умеййе! Герегиңи артыкмаҗы билен ал, йөне оны өзбашына гойбер-дийди. Умеййе пул сесини эшидип деррев рахатланды. Теклиби кабул эдип:

    -Ал, əкит-дийди.

    Эбу Бекир разыяллаху анху Билал Хебеши разыяллаху анхуның голтугына гирип галдырды. Юваш-ювашдан əдимлəп баряркалар, Умеййе:

   -Эгер сен оны диңе 12 дирхеме (ягны уҗыпсызҗа пула) сатын алмага разы болсадың, мен оны саңа шол баха сатардым-дийип, ичякгынч сөзлерини оклады. Шонда Эбу Бекир разыяллаху анху:

   -Алладан ант ичйəн, эгер сен оны 100 динара (уммасыз пула) сатсаңам, мен оны сатын алардым-дийип, Билал разыяллаху анхуның мертебесини бейгелтди.

    Сөйги долы җошгунлы бир доганлык... Нәхили җомартлык?!.. Нəхили бейиклик?!.. Умеййе бу җогабың гаршысында лал ачды. Улумсылыгындан яңа ярылара гелди. Бир гула мунча хормат эдилйәр?! Ол муңа дүшүнмеди. Йөне Ыслам доганлыгы шуды. Эй, Аллахым, бизиң ынсанларымыза-да шунуң ялы доганлыгы несип эт!

     Хезрети Эбу Бекир разыяллаху анху гөзлери мəхирден пүре-пүр Билал доганыны Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң хузурына әкидип, о ерде-де өзүниң  артыкмачлыгыны гөркезип:

    -Эй, Ресулаллах! Мен бу гүн Билалы Аллахың разылыгы үчин азат этдим-дийди. Серверимиз онуң бу херекетинден хошал болуп, хакына хайыр дога этди.

    Бу доганлык, бу хызмат... Бу җомартлык, хей-де гаршылыксыз галармы? Эдил шол пурсатда Җебрайыл алейхыс салам гелип, "Веллейли" сүресиниң 17-нҗи, 18-нҗи аятларыны гетирди. Алла Тагала "Тəмизленмек үчин малыны хайра берен ягшылар, ондан (отдан) узак тутулар" диен манысындакы аятлары биле Хезрети Эбу Бекир разыяллаху анхуны бушлады.

     Билал Хебеши разыяллаху анху азатды. Инди ол ислейши ялы херекет эдип билйəрди. Ол мундан соңкы дурмушында Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң янындан асла айрылмады. Өзүни тутушлыгына О Сөйгүли саллаллаху алейхи веселлемиң хызматына берди. Тəхәрет сувуны дашады. Серверимизиң өйүне герек болан затлары дашардан гетирди. Сөвешлерде гиҗелер Серверимизиң горагында болды. Гүндизлери онуң көлегеленмесине ярдамчы болды. Азан айтды.

    Ол Ысламың илкинҗи азанчысы болмак мертебесине етди. Хезрети Билал разыяллаху анху Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң эмри биле Хиҗретиң биринҗи  йылында илкинҗи азаны айтды. Онуң гулага якымлы сеси барды. Херкес онуң сесине хем нагмаларына хайранды. Ол бир гүн эртир намазының азаныны айдярка: "Эс-салату хайрум минен-новм" (Намаз укудан хайырлыдыр) дийип гыгырды. Сөйгүли Пыгамберимиз онуң бу сөзлеринден хошал болуп, оны хер эртир намазының азанының ичинде гошмага ругсат берди. Онуң бу совгады бизиң шу гүнки гүнлеримизе ченли гелип етди.

     Ол хич хачан җихәтден (дин үчин сөвешмекден) ыза галмады. Бедир сөвешинден башлап, бүтин сөвешлере гатнашды. Ол Бедирде өзүни хорлан Умеййе ибни Халефиң өлдүрилмегине гатнашды. Оны бүтин эрбетликлери биле Җәхеннеме тогалады.    

     Хезрети Билал разыяллаху анху Мекке басылып алнан гүни Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз билен бирликде Кәбәниң ичине гирди. Ене О сөйгүлиниң ругсады биле Кәбәниң үчегине чыкып, еңиш азаныны айтды. Товхыт келемеси онуң овадан сеси билен Меккәниң асманында толкун атды.

     Нәхили улы багтыярлык, бу Аллахым! Ниреден нирә?.. Дүйн бу ерлерде сениң адыңы айдып билмек үчин зулум гөрен, сүтемлериң ашагында иңлән Билал, бу гүн сениң адыңы Кәбеден бүтин дүнйә яйратҗак оваз билен сесленйәр. Овадан сеси, сүйҗи нагмасы билен азан айдяр. Зулум-сүтемлериң ашагындакы иңңилдилери инди товхыдың сеси хөкмүнде әлеме яйраяр… Бутлар йыкыляр. Мүшрүклигиң гараңкылыгы Ысламың нуры билен айдыңланяр… Рехим-шепагатлылыгың нусгалары болан сахабалар байрам эдйәр…

     Ики Җаханың Гүнеши Серверимиз: "Хер кес азатдыр" диййәр. Мүшрүклер довла дүшйәр. Олар нәмә гарашярдылар, эйсем?!.. Бейле рехим-шепагатдан соң Оңа тарап ылгамакдан башга не чәре?.. Небсини еңип биленлер багтыярлыга-Ыслама тарап ылгады. Өз небсини еңип билмедиклер гахар-газабы, өйке-кинеси билен башабаш галды. Олар өзлерини ийип түкетйәрдилер. Чүнки, инди Меккәниң гөзъетиминде Ыслам хәкимди.  

   Эй, бейиклериң бейиги Аллахым! Шейле байрамлары бизлере-де несип эт! Мусулманлары бейик дереҗелере етир! Билалың бу ширин седасыны кыямата ченли довам этдир… Әмин! 

                                         

Иң хасратлы азан

    Билал-и Хебеши разыяллаху анху Ики Җаханың Сервери паныдан бакыя гөч эденден соң, азан айтмады. Хат-да Мединейи-Мүневверәниң көчелерине чыкмага аягы чекмеди. Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлеме болан мухаббети себәпли хер гүн гөзяшларына гарк болды. Айралыга чыдаман Мединейи-Мүневвереден чыкмагы йүрегине дүвди. Эбу Бекир разыяллаху анху халыпа сайланандан соң, Хезрети Билал разыяллаху анху оңа йүзленип, шейле дийди:

    -Мен Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң: "Мөмүниң иң говы амалы, Алла ёлунда җихад этмегидир" диенини эшитдим. Шоңа гөрә җихад этмек үчин Шама гитмек ислейәрин. Йөне бу гезек оңа ругсат берилмеди. Билал разыяллаху анху азанам окамады. Хезрети Омар разыяллаху анхуның дөврүнде ругсат алып, Шама гитди. Ыслам гошунына гошулып, җихада башлады.

     Бир гүн дүйшүнде оңа Сөйгүли Пыгамберимиз: "Мениң зыяратыма гелҗек дәлми, эй, Билал?"-дийди. Шондан соң Мединә гелип, Хезрети Хасан хем Хезрети Хүсейниң ялбармаларына җогап эдип, эртир намазының азаныны айтды. Азан башланандан Мединәниң халкы көчелерде сил болуп акды.

     Ол ширин овазы танан гарры-яш, чага-чуга хеммелер Месҗиди-небевә (Пыгамберимизиң месҗидине) тарап ылгадылар. Гөйә, Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң яшаян гүнлериниң бир гүниди. Көңүллер о хасрат биле янярды.

    Билалы-Хебеши разыяллаху анху азана башлапды. Эмма "Эшхеду энне Мухаммедер ресулуллах" диенде, сакланып билмән мөңңүрип агламага башлады.

    Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң о багтлы гүнлерини ядына салды. Инди өмүралла гайталанмаҗак аҗайып ятламалар гөз өңүнде җанланды. Аглап, дуруп, гараз, азаныны зордан гутарды. Бу онуң иң соңкы айдан азаныды.

    Сөйгүли Пыгамберимизиң айралыгына, хасратына тап гетирип билмедик Билал ене Шама гитди. Милады йыл хасабының 641-нҗи йылында Шамы-шерифде ахыръете гөч эйледи. Онуң габры Шамда Бабуссагыр габрыстанлыгындадыр. Реббимизден шепагатларыны дилег эдйәрис. Әмин!