Җомардың оглы җомарт сахаба

АДИЙЙ ИБНИ ХАТАМ

разыяллаху анху

   

      Адийй ибни Хатем разыяллаху анху җомартлыгы биле мешхур болан машгаладан… Какасының җомартлыгы үчин, өзи-де «Җевад ибнул Җевад-җомарт оглы җомарт» дийип, ятланян йигит…

   Сөйгүли Пыгамберимиз Маграҗа чыканда җәхеннемден сыгынылян ерде от кәр этмейән бирини гөрүп, Җебрайыл алейхыс саламдан онуң кимдигини сорады: «Бу Хатами Тайдыр. Аллах оны-җуду сехасы-җомартлыгы себәпли җәхеннемиң одунда якмады» дийди. Ине, Адийй ибни Хатем шейле атаның оглудыр…

   Онуң Ыслама гириши бираз гич болды. Өз лидерлигиниң (баштутанлыгының) элинден гитмесинден горкуп, 20 йыл көңлүни Ыслама ачмады. Эмма соңунда хиҗри-камары йыл хасабының 9-нҗы, милады йыл хасабының болса, 630-нҗы йылында ковмуның бүтин агзалары билен бирликде Ыслама гирди.

   Онуң мусулман болушы хакындакы хекаят нусга аларлык херекетлер билен долудыр:

   Адийй какасының мирасы эсасында Тай кабыласының баштутаны болуп яшаярды. Ыслам гүнеши Арабыстаны айдыңлатмага башлапды. Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Мединәниң төверегиндәки кабылалара илчилер иберип, Ыслама чагырярды.

   Хиҗретиң 9-нҗы йылыды. Серверимиз Тебугың гүндогарындакы Тай кабыласының үстүне-де Хезрети Алы разыяллаху анхуның гошунбашылык этмегинде бир топар иберди. Мусулманларың өз топракларына аяк басандыкларыны эшиден Адийй ибни Хатем машгаласы биле бирликде Сирия тарапына гачды. Мусулманлар бирнәче есир алып, Мединә дөндилер. Есирлериң арасында Адийй ибни Хатемиң гыз доганы Сефане-де барды.

   Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң хузурына гетирилен Сефане мусулман боландыгыны айтды-да:

   -Эй, Мухаммет саллаллаху алейхи веселлем! Мени есирликден гутармагы сенден хайыш эдйәрин. Мен Хатем-и Тайың гызыдырын. Какамың өзүне сыгынанлары горандыгы, мәтәчлере ярдам эденлиги, ачлары доюранлыгы,  өзүнден бир зат исләни бош гайтарманлыгы шүбхесиздир-дийди-де, өзүни машгаласының янына гайтармасыны хайыш этди. Сөйгүли Пыгамберимиз оңа овадан эшиклер гейдирди. Мүнүп гитмеси үчин дүе тайярлатды. Оңа ёл азыгыны, совалга берип, Шама, доганы Адиййиң янына иберди.

     Ики Җаханың Гүнеши Серверимиз көңүл авлайҗы, якымлы херекетлери билен өзүнден йүз өврүп, душман болан Адиййи хайрана гойды. Ол Сефанәниң берен гүррүңлерине ынанмады. Эмма Сефане доганының Мединә гитмеси үчин элинден геленини аямады. Серверимизиң янында асла кемсидилмеҗекдигини доганына ынандырмагы башарды. Онуң нәзиклигине, бейиклигине диңе гөрениңден соң гөз етирип боляндыгыны, мунуң үчин вагт йитирмән гитмегиң зерурдыгыны доганына кабул этдирди. Бу ваканың соңуны Адийй ибни Хатемиң өзүнден диңләлиң:

   «Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем барсам, месҗитде экени. О ере гитдим. Хузурына барып, салам бердим. Маңа:

    -Кимсиң?-дийди. Мен-де:

   -Адийй ибни Хатемдирин-дийдим. Еринден туруп, элимден тутуп, өйүне чагырды. Ёлда хор бир гарры аял габат гелип, мәтәчлигинден зейренди. Онуң билен гызыкланып, герек-яракларыны берди. Мен өз-өзүме: «Бу бир хөкүмдардыр, патыша дәлдир» дийдим. Соңра өйүне бардык. Ичи хурма япрагы билен долдурылан дүшеги отурҗак ериме язды-да:

   -Шу ерде отурың-дийди. Менем:

   -Сиз отурың-дийдим. Ене-де ол ере отурмагымы эмр эденде, отурдым. Өзи болса, такыр ерде отурды. Ене өз-өзүме ичимден: «Валлахи (Аллаха ант ичйән) патыша болан бир кимсе бейтмез, бу җуда керемли кимседир» дийдим. Ол маңа:

  -Эй, Адийй ибни Хатем! Ыслама гир-де, халас бол!-дийди. Мен:

   -Мениң  диним бар-диенимде:

   -Айт, бакалы, сен Християнчылык биле Сабиилик (диниң ады) арасында бир дин болан Рукиси дәлмисиң? Халкың ичиндәки ганыматларың (олҗаларың) дөртден бирини алып гүнүңи доламаярмың?-дийди. Мен ичимден: «Валлахи догры айдяр. Билинмейәнлери  билйәр. Ол бир Пыгамбер» дийдим. Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем сөзүни довам эдип:

    -Эй, Адийй!.. Ыслама гирмекден сени нәме саклаяр? Аллахдан башга иләх бармы? Нәмеден чекинйәрсиң? Аллах бейикдир диймәге нәме саңа пәсгел берйәр? Аллах Тагаладан улы нәме бар?-дийди.

     Бу нәзиклигиң, эдебиң ве сүйҗи сөзлериң гаршысында эредим. Шундан соң көңлүмде баштутан болмак дуйгусының берен кинедир-улумсылыгындан хич бир зат галмады. Йүрегим юмшап, оңа болан сөйги юмагына өврүлди. Дерхал келимейи-шехадет гетирип, Ыслам билен шереплендим».

    Ине, даш ялы гап-гаты калплары эретҗек, көңүллери эелеҗек Ыслам ахлагы… Кине долы йүреклери юмшатҗак херекет… Сүйҗи сөз, нәзиклик ве эдеп… Аллахың Ресулы шу херекетлери биле көңүллери эеледи. Ыслам ынсаны бу ахлак биле югурды.

    Реббимиз бизлере-де шейле аҗайып хәсиетлериң әхлисини өзүмизде җемлемеги несип этсин. Әмин.

    Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз онуң Ыслама гирмесине бегенди ве өз кабыласына Ысламы дүшүндирмек ве зекатларыны топламак үчин угратды. Адийй ибни Хатем разыяллаху анху кабыласының арасына барып, олара Ысламъети дүшүндирди ве оларың улы топар халында мусулман болмакларына себәп болды. Ол Тай кабыласының зекат малларыны илкинҗи гезек өз эли биле топлап, Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизе иберди.

   Сөйгүли Пыгамберимиз бир гүн оңа садака бермек билен багланышыклы: «Бир хурманың ярысы билен болса-да, Җәхеннем одундан гораның. Оны тапмасаңыз, ширин хем ягшы сөз биле гаршылык бериң» дийди.

    Ол бу хүнҗи дәнеси ялы весъетлери өзүне рехбер (ёлгөркезиҗи) эдинди. Элиндәки бар-ёгуны Ыслам ёлуна харч этди. Дүнйә малына үнс бермеди. Бол-бол садака берди. Газанҗыны пакырлара дагатды. Онуң бу гөзел ахлагы Фахры-Каинат Серверимизиң көңлүни эеледи. Серверимиз ол месҗиде геленде ер берип, оңа хормат этди.

    Ол иң соңкы гезек Сөйгүли Пыгамберимиз биле Веда хаҗында (хошлашык хаҗында) гөрүшди. Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң арадан чыкмагы билен кәбир арап кабылалары Ыслам дининден дәндилер. Йөне онуң кабыласындан хич кимиң бейле эрбет херекет эдени гөрүнмеди.

    Ол  Хезрети Эбу Бекир разыяллаху анхуның дөврүнде Сирия сапарына, Хезрети Омар разыяллаху анхуның дөврүнде Ырак фетхине гатнашды. Хезрети Алы разыяллаху анхуның заманында болса, байдак гөтерди.

   Узын өмүрли сахабалардан бири болан Адийй ибни Хатем разыяллаху анху 66 саны хадысы-шериф роваят эдендир. Ол 120 яшларындака Куфада хиҗриниң 68-нҗи йылында бакыете гөч этди. Керемли Хакдан шепагатларыны ныяз эдерис. Әмин.