Җебрайыл Перишдәниң суратына бүренен

ДИХЙЕ ИБНИ ХАЛИФЕ

разыяллаху анху

     Ады Дихйе ибни Халифе ибни Ферве ибни Хазреч болуп, халк арасында «Дихйетул-Келби» дийип мешхурдыр. Ол сөвда билен мешгул боларды. Мусулманчылыгындан озал хем Ресулы-Экрем Серверимизи сөерди. Хат-да сөвда үчин Мединеден чыкып гиденде-де, геленден соңам Серверимизи гөрмәге гелип, оңа совгатлар гетирерди.

    Фахри-Каинат саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз хер гезек геленде оңа:

   -Эй, Дихйе! Сен мени бегендирмек ислейән болсаң, иман гетир. Җәхеннемиң одундан горан-диерди.

    Пыгамберимиз онуң мусулман болмасы үчин: «Эй, Реббим! Дихйәни Ыслам билен рызкландыр!» дийип, дога эдерди. Онуң догры ёла дүшмесини чын йүрекден ислейәрди. Рухул-Беяның тефсиринде онуң Ыслама гириши шейле беян эдилйәр:

    «Бедир Газадындан соңды. Җебрайыл алейхыс салам Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң янына гелди-де: «Эй, Мухаммет! Аллах саңа салам айдяр ве Дихйәниң мусулман болмак үчин сениң хузурыңа гелйәндигини хабар берйәр» дийди.

    Шундан соң Ики Җаханың Гүнеши Серверимиз Дихйәни өзи гаршылады. Үстүндәки донуны чыкарып ере язды-да, «Дихйе шейле отур» дийип, үстүнде отурмасыны ышарат этди.

    Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң бу керемине, сылаг-хорматына тап гетирип билмедик Дихйе агламага башлады. Сервери-Әлем саллаллаху алейхи веселлемиң донуны алып, йүзүне-гөзүне сүртүп, башына гойды. Чүнки иман нуры онуң калбында парлапды. Ол гыссаглы:

   -Эй, Ресулаллах! Ысламың шертлери недир?-дийди. Рахмет Пыгамбери Серверимиз-де:

    -Илки лә иләхә иллаллах Мухаммедур Ресулаллах диймегиңдир-дийди. Дихйе бу мүбәрек келимелери гайталап, Ыслам билен шерепленди.

*************

     Ол Энес ибни Мәлик разыяллаху анхуның гүррүң бермегине гөрә, нур йүзли, ири сүңкли, ак тенли, бедени эсхабың ичинде иң гөзел боланыды. Җебрайыл алейхис салам кән гезек онуң суратына гирип, Ресулаллахың янына гелерди. Шонуң үчин Серверимиз саллаллаху алейхи веселлем: «Мениң гөрйән кимселеримиң ичинден Җебрайыла хас меңзейәни Дихйетул-Келбидир» диерди. Шу себәпден эсхабы-Кирам Дихйәни эй гөрүп, онуң янындан айрылмак ислемезди. Ол Медине көчелеринде йүзүни-гөзүни япып, гизләп гезерди.

     Бир гүн Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз агтыклары Хасандыр Хусейн разыяллаху анхум биле месҗитде отырдылар. Җебрайыл алейхыс салам ене Дихйәниң сыпатында хузура гелди. Хезрети Хасан ве Хусейн эзизлеримиз ондан нәмедир бир зада гарашян ялы, дашына үйшдилер. Ики Җаханың Гүнеши Серверимиз: «Эй, гардашым Җебрайыл! Олар сени Дихйедир өйтдүлер. Дихйе хачан гелсе, олара совгат гетирерди» дийди.

     Шу сөзден соң Җебрайыл алейхыс салам элини узадып, Җеннетден бир салкым үзүм гопарып, Хезрети Хасана берди. Икинҗи гезек узаданда нар гопарды, оны-да Хезрети Хусейне берди. Җеннедиң ики эзизи совгатларыны алып оюнларына гүмра болдулар.

    Дихйе разыяллаху анху Рум дилини говы билерди. Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз Худайбие ылалашыгындан соң гоңшы кабылалара ве гоңшы дөвлетлериң баштутанларына илчилер иберип, олары Ыслама чагырды. Византияның императоры Герекла язан хатыны-да Дихйе биле Палестинаның хәкимине иберди. Палестинаның хәкими-де шу вагтлар императорың Кудусда боланлыгы себәпли, хаты хут онуң өз элине бермегини теклип этди. Оңа императорың хузурына баранда, башыны сеҗдеден галдырылмазлыгыны-да эмр этди.

   Дихйе разыяллаху анху муны кабул этмеди-де:

    -Биз мусулманлар, Аллахдан гайры кимсә сеҗде этмерис-дийди. Хәким оңа:

    -Эгер шейле болса, хаты императорың элине дүшүрмегиң ене бир ёлы бар. Ол болса хаты бакҗадакы мүнбериң үстүне гоймакдыр. Император өйләнлер бакҗа чыкып, ол ерде дынч алар. Хаты алар-да, эесини чагырдар-дийди.

    Дихйе разыяллаху анху хаты айдышы ялы этди. Геракл хаты алып арапча билйән терҗимечисини чагырып, хаты окатды. Хат-да шулар язылгыды: «Бисмилләхир Рахмәнир Рахим. Аллахың гулы ве Ресулы Мухамметден Румлыларың улусы Геракла. Хидаята дүшүп, догры ёлы тутанлара салам болсун. Шундан соңра сени Ыслама чагырярын. Ыслама гир, халас бол! Аллах саңа ики гат согап берсин. Эгер йүз өвүрсең, бүтин халкың гүнәси сениң бойнуңа болсун.

    Дий ки: Эй, әхли Китап! Сизиң билен бизиң арамызда шәрик болан аралык сөзе гелиң. Аллахдан гайрысына сыгынмалың,оңа хич зады шәрик гошмалың. Хич ким Аллахы гоюп, кимдир бирини ылахлашдырмасын. Эгер олар ене йүз өвүрселер, сиз шаят болуң; биз мусулманлардырыс! дийиң». («Әли Имран» сүреси; 4-нҗи аят)   

     Геракл Ики Җаханың Гүнеши Серверимизиң бу гымматлы хатыны окандан соң, эгиндеши Ускуфың пикирини сорады. О-да: «Бу Муса ве Иса алейхыс саламың бушлан Пыгамберидир. Биз онуң гелмесине гарашярдык» дийди.

    Шундан соң Геракл бу меселе билен ичгин гызыкланмага башлады. Шам хәкиминден Мекгеден Пыгамбере якын кимселерден бирини тапып гетирмеги табшырды. Шол вагтлар сөвда үчин гелен Эбу Суфяны тапып, Кудуса гетирдилер. Геракл ондан гиңишлейин маглумат алса-да, долы табын болмады.

    Ысламың нуры билен көңлүни долдуран, шу дини яйратмак ышгы билен янан яш сахаба Дихйе разыяллаху анху иң соңкы гезек Геракла шейле дийди:

    -Эй, Кайсар! Месих (Иса алейхис салам) намаз кылармыды?-дийди. О-да:

    -Хава-дийди.

    -Эгер шейле болса, мен сени Месихиң намаз кылан Аллахына чагырярын. Мен сени Мусаның ве Исаның гелҗекдигини бушлан шу умми Пыгамберине иман гетирмәге чагырярын. Эгер өзүң үчин дүнйә ве ахыръет багтлылыгыны ислейән болсаң, олары гөз өңүне гетир. Ёгса ахыръет багтыярлыгы элиңден гидер. Дүнйәде-де күпүр хем ширк гараңкылыгында галарсың. Шуны бил ки, Аллах җеббарлары (зулум эдиҗилери) хеләк эдиҗи ве ныгматлары үйтгедиҗидир-дийди.

    Дихйе разыяллаху анхуның бу парасатлы сөзлери Геракла тәсир этсе-де, румлыларың өзүни өлдүрмегинден горкуҗына пикирини җемләп билмән, оны бир хат биле хиристиянларың алымы Дагатырың янына угратды. Сөйгүли Пыгамберимизиң оңа-да хаты барды.

    Дагатыр хаты окап, окаман Ысламъети кабул этди. Румлылары ыбадатхана топлап, олара-да мусулман болмаклыгы табшырды. Шундан соң вагшы румлылар иң сөййән алымларыны уруп өлдүрдилер.

    Геракл өзүниң хем шу гүне дүшеринден горкуп Дихйе разыяллаху анхуве гыммат бахалы совгатлар берип, Мединә угратды. Сөйгүли Пугамберимизе-де шу мазмунлы хаты иберди: «Хезрети Исаның гелҗегини бушлан Аллахың Ресулы Мухаммеде, Рум хөкүмдары Кайсардан: Иберен илчиң хатың билен яныма гелди. Мен сениң Аллахың Хак Ресулыдыгыңа шаятлык эдйәрин. Чүнки биз сениң адыңы Инҗилден тапдык. Хезрети Иса сениң гелҗегиңи бушлапды. Румлылары саңа иман гетирмәге чагырдым. Мени диңлемедилер. Эгер диңлән болсалар, олар үчин хайыр боларды. Мен сениң яныңда болуп, саңа хызмат этмеги, аякларыңы ювмагы арзув эдйәрин».

   Ухуд газадындан башлап, агыр сөвешлере гатнашан Дихйетул-Келби разыяллаху анху Ермук сөвешине гошунбашы болуп гатнашды. Сирия фетхинден соң, Шамың Миззе диен ерине ерлешди. Тә Муавияның дөврүне ченли ол ерде яшады. 5 саны Хадысы-шериф роваят эденлиги накыл эдилен Дихйе разыяллаху анху милады йыл хасабының 670-нҗи йылларында арадан чыкды.

     Керемли Хакдан Ыслама чагырмакда онуңкы ялы сөйгүни, гуҗур-гайраты, гахрыманлыгы бизе-де бермесини ве шепагатларына лайык болмагы ныяз эдерис. Әмин.