Иң көп хадыс роваят эден

ЭБУ ХУРЕЙРЕ

разыяллаху анху

   Эбу Хурейре разыяллаху анху Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимизден иң көп хадысы-шериф роваят эден сахаба… Дүнйә ишлерини бир гыра гоюп, өзүни тутушлыгына дине берен ылым әри… Ики Җаханың Гүнеши Серверимизиң янындан хич айрылмаян, довамлы онуң меҗлислерине гатнашып, сөхбетлерини диңлейән йигит… Месҗиди-Небевиде (Пыгамберимизиң месҗидинде) әхли-Суффаның арасында яшаян бир ашык...

  О, Еменде яшаян Эзд кабыласының Девс голунданды. Ысламдан оввалкы ады Абдушшмсди. Мусулман болансоң, Абдырахман болды. Ол кабыласындан Туфайл ибни Амр эд-Девси разыяллаху анхуның себәп болмагы нетиҗесинде ыслам билен шерепленди. Аз салымдан соң, алтмыш-етмиш мусулман достларының машгалалары биле Мединейи-Мүневверә Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизи гөрмәге гелдилер. Серверимизиң Хайбар яхудыларына гаршы сөвеше чыкандыгыны эшидип, олар хем сөвеше гатгашмага ислег билдирип, Хайбар фетхине гатнашдылар.

   Эбу Хурейре разыяллаху анху Фахри-Каинат саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң янына геленден соң, ондан хич айрылмады. Сөвда, мал, мүлк ялы онуң хич хили мешгул болян зады ёкды. Эсхабы-суффа билен галып, диңе ылым билен мешгул боларды. Сөйгүли Пыгамберимизиң бакыете гөчмегине ченли 4 йыл онуң янындан хич айрылмады. Билмейән ве  өвренмек ислейән хер бир задыны Серверимизиң өзүнден сорап өвренди.

    О «Эбу Хурейре» лакамы билен мешхурдыр. Бу лакамың берилишини онуң өзи шейле гүррүң берйәр: «Бир гүн донумың ичинде кичиҗик пишиги  гөтерип йөрдүм. Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем муны гөрүп:

    -Бу недир, эй, Абдырахман?!-дийди. Мен:

   -Пишиҗек-дийдим. Шундан башлап, Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем мени: “Эй, Эбу Хурейре, ягны Эй, пишиҗегиң какасы” дийип  атландырды. О гүнден соң Эбу Хурейре лакамы билен чагырылмагымы арзув этдим».

    О иң көп хадыс билен ве хадыслары иң говы ят тутян сахабалардандыр. Хадыс ылмында «Муксирун» (Хадыс көп билйəн) дийип ятланян, мүңден көп хадыс роваят эден еди сахабаның арасында илкиҗи дуран… Гайталанянлары билен бирликде 5374 саны хадысы-шериф роваят этди. Бейлеки сахабаларың нәме себәпден өзи ялы хадыс роваят этмәндиклерини соранлара шейле җогап берерди: «Халк мениң роваятларымы көп гөрүп: «Эбу Хурейре көп хадыс роваят эдйəр» дийдилер. Эгер Куръаны-Керимде шу аят болмасады, мен бир хадыс хем роваят этмездим. О аятың манысы шейледир:

   «Индирилен ап-ачык хөкүмлери ве догры ёлы ынсанлара, Биз   китапда беян эденимизден соң гизләнлер бар-а, Аллах олара нәлет эдер (олары рахметинден ковар) ве бүтин нəлет (лагнат) эденлер-де, олара нəлет (лагнат) эдер». («Бакара» сүреси: 159-нҗы аят) 

    Ол ене-де бир гезек өз пикирини шейле дегерлендирди: «Бизиң мухаҗир (Мекгеден Мединə гөчен сахабалар) доганларымызы сөвдалары, базардакы   алыш-беришлери, энсары (Мединедəки сахабалар) доганларымызы-да баг-бакҗалыклары, хурмалыклары башагай эдерди. Мен болсам, оларың ёк  вагтларында Ресулаллахдан оларың эшитмедик хадысларыны эшитдим хем ят тутдым».

    Бир гүн бири Ибни Омар разыяллаху анхуның янына гелип:

   -Эбу Хурейре Ресулаллахдан шунча көп хадыс роваят эдйәр. Шол догрумы?-дийди. О-да:

   -Касам эдйәрин ки, онуң айдан хадысларының хич биринде шек-шүбхе ёкдур. Чүнки Эбу Хурейре разыяллаху анху хемише Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлеме совал берип, берен совалының җогабыны-да ят тутарды-дийди.

   Ене бир гүн Эбу Амыр Эбу Талха разыяллаху анхудан Эбу Хурейре хакында гүррүң эдйәркә:

   -Эй, Эбу Талха! Шу Еменли көп хадыс билйәрми я-да сен?-дийип сорады. О-да:

   -Элбетде, ол көп билйәр. Чүнки о хер гүн Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң хызматындады. Биз өй ишлеримиз билен мешгулкак, о Онуң  меҗлисиндеди. О бизден хас көп билйəр-дийди.

   Бир гезегем Хезрети Айша разыяллаху анха Энемизден:

   -Ресулаллахың сөзлерини ве халларыны сиз көп билйәрсиңизми я-да Эбу Хурейре?-дийип сорадылар. Шонда Хезрети Айша разыяллаху анха Энемиз шейле җогап берди:

   -О хас көп билйəр. Чүнки мен өй ишлери билен мешгул болардым. О болса хемише Ресулаллахың хузурында, онуң сөхбетинде боларды.

   Эбу Хурейре разыяллаху анху хадыслары өвренмек ве ят тутмак меселесинде җуда хөвеслиди. Онуң бу меселедәки арзув-ислеги, гайраты Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем тарапындан шейле беян эдилди. О бир гүн  Ики Җаханың Гүнеши Серверимизден:

   -Кыямат гүни шепагатыңыза лайык болҗаклар кимлердир, эй, Ресулаллах?!-дийип сорады. Серверимиз-де оңа:

   -Эй, Эбу Хурейре! Сениң өвренмек ышгыңы билйәндигим үчин хич кимсәниң сенден өң бу совалы менден сорамаҗакдыгыны пикир эдйәрдим. Кыямат гүни шепагатыма говушҗаклар арасса калп биле лә иләхә иллаллах  диенлердир-дийди. 

   О бир җихад әри хөкмүнде Хайбар фетхиниң бир кысмына, соңракы  газатларың болса, әхлисине гатнашды. Каза эдилен Умра хаҗында Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң гурбанлыкларыны Мекгә әкитди. Серверимизиң душманлара гаршы гуран бирикмелеринде айратын везипе алды. Хиндистаның фетх эдилҗекдигини Серверимизден эшиденде:

   -Эгер өмрүм етсе, мен о сөвеше малым-җаным биле гатнашардым-дийди. Бу сөзлери онуң көңлүниң җихад рухы билен нә дереҗеде пүре-пүрлигини  гөркезйәндир.

   Ики Җаханың Гүнеши Серверимиз бакыете гөч эденден соң, Эбу Хурейре разыяллаху анхуның бар меслеги хадыс роваят этмек ве бейлекилере-де өвретмек болды. Ол бу  меселеде дерс халкаларыны дөретмеги өзүне везипе  хасаплады. Ол сахабалар җума гүнлери җемлененлеринде ымам месҗиде  гирйәнчә хадыс дерслерини гечерди.

   Хадысларың биринде шейле роваят эдилйəр: «Бир адам бир гезек Пыгамбер алейхис саламдан:

   -Эй, Аллахың Ресулы! Киме ягшылык эдейин?-дийип соранда, Ресулы-Экрем Серверимиз-де:

   -Эҗеңе-дийип, җогап берди. Ол адам:

   -Соңра киме?-дийип соранда:

   -Какаңа-дийди».

  Ол эҗесине хызмат этмекде өрән сересапды. Онуң мусулман болмагы үчин гайрат этди. Йөне баша бармады. Соңунда Серверимизден дога этмеги иследи. Серверимиз-де:

   -Аллахым! Эбу Хурейрәниң эҗесини хидаят эт!-дийип, дога этди. Ол ылгап өйүне геленде, эҗеси:

   -Эй, Эбу Хурейре! Мен мусулман болдум-дийип, келимейи-шехадет гетирди. Эбу Хурейре бегенип, Серверимизиң янына ылгады. Эҗесиниң мусулман боландыгыны бушлады. Эбу Хурейре разыяллаху анху эҗесине хызмат этмеги непил ыбадатындан өңде гойды. Ол шу себәпли тə эҗеси өлйәнчә, непил хач этмеди.

   О рухы дүнйәсини хем көңүл шәхрини хем Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлемиң гөзел азлагы билен байлашдырды. Хич кимсәни хор-хакыр гөрмеди. Ынсанларың-да дашкы гөрнүшине бакмады. Ынсанлара ягшылык эдип, Аллаха гуллук этмегиң ышгы билен яшады. О ынсаның хакыкы гадыр-гымматыны билдирҗек задың шу болмалыдыгыны  гайталарды. Шу себәпден ынсаның калпларындакы гөзелликлирине, ягшы эдим-гылымларына гадыр гоярды. Чүнки О Фахри-Каинат саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң «Алла Тагала сизиң  беденлериңизе ве йүзлериңизе дәл, калпларыңыза бакар» диендигини роваят эдерди.

  Калбыны өйке-кине ялы рухы кеселлерден арассаламага чалышарды. Ене бир роваятда ол: «Мусулман мусулманың доганыдыр. Оңа хыянат этмез, ялан сөзлемез ве көмегини кесмез. Бир мусулманың бейлеки мусулмана намысы, малы ве ганы харамдыр. Таквалык шундадыр. Бир кимсә шер хөкмүнде мусулман доганыны песелтмеклиги етерликдир» диен хадысы шерифини өзүне рəхбəр (ёлбашчы) эдинди. Ынсанлары пес гөрмеди. Оларың гөвүнлерини йыкмады. Улумсыланмады. Гөрүпчилик этмеди. Ялан сөзлемеди. Хемише дост-доганлыгың илерлемегине гайрат этди. Доганлык  хукугына дыкгат эдерди.

     «Өзүни гызыкландырмаян зады терк этмеси кишиниң говы мусулман болушындадыр» диен хадыс-да онуң роваятының арасында орун   алыпдыр.

   Ене онуң роваят эден бир хадысы-шерифинде орта ёлы тутмагымыз весъет  эдилйәндир. Ине, шейле:

   «Дин аңсатлыкдыр. Динде хетден ашмак ислейән кимсе ялңышар. О халда орта ёлы тутуң! Иң ягшыны этмәге чалшың! Шейдип билсеңиз, сизе бушлук берйән. Гүнүң башлангыҗындан, соңундан бир мукдарда гиҗеден пейдаланың».

   Дин дурмушың бир бөлегидир. Мөмүн дурмушыны бир системада сазлар. Динде кынчылык дәл-де, аңсатлык эсасдыр. Гокузыҗы дәл-де бегендириҗи,  бушлайҗы болмак герекдир. Орта ёлы тутмак, өлчегли болмак, тагат-ыбадатда, хайырлы ишлерде хетден ашмазлык, аз-да болса, довамлы этмек мөмүниң везипесидир.

  Ол бир роваятында-да, хайырлы ишлере хызматларда ховлугылмагының  герекдигини билдирипдир: «Хайырлы ишлер этмəге ховлугың. Чүнки якын гелҗекде гараңкы гиҗелер ялы бир сүри питнелер орталыгы гаплап алҗакдыр. Ол вагтда ынсан мөмүн болуп, эртире чыкар. Капыр болуп, гиҗә барар. Капыр болуп ятар. Мөмүн болуп гиҗәни гечирер, капыр болуп эртире чыкар. Динини кичиҗик бир дүнйә малына чалышар».

    Эбу Хурейре разыяллаху анху Хезрети Омар разыяллаху анхуның дөврүнде Бахрейниң хәкими болды. Хезрети Осман разыяллаху анхуның заманында-да Мекгеде казылык этди. Милады йыл хасабының 678-нҗи йылында 78 яшларындака Мединейи-Мүневвереде арадан чыкды. Аллах ондан разы болсун! Онуң җыназа намазыны Мекгәниң хəкими Велид ибни Утбе кылдырды. Җеннетул Бакыда (Мединəниң гонамчылыгында) депин эдилди. Керемли Хакдан шепагатларыны ныяз эдерис. Әмин.