УКБЕ ИБНИ АМИР
Овадан сесли Куръан окаян
УКБЕ ИБНИ АМИР
разыяллаху анху
Укбе ибни Амир эл-Җухени разыяллаху анху Куръаны-Керими дəне-дəне окаян, овадан сесли Куръан карысы… Гиҗəниң үмсүмлигинде, сəхер вагтларында туруп, мөвласы билен геплешип, Куръан хатым эден ашык… Өзүниң эл язмада Куръаны болуп, фераиз (мерхумың ызында галан затлары бөлмегиң ылмы) ылмыны ве фыкхы билен бир ылым əри… Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң сөхбетинде болмак үчин сүрүлерини терк эдип, Мединə ерлешен бир мухаббет тешнеси…
Ол Мединели болуп, Җухейне кабыласына дегишлидир. Укбе ибни Амир разыяллаху анху Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң Мединейи-Мүневверə хиҗретинден соң ыслам билен шерепленди. Мусулман болушы хакында өзи шейле гүррүң берйəр:
-Ынсанлардан узак чөл бееванларда улы болмадык сүрүмиң ызында гүнүми долаярдым. Мекгеде тəзе диниң ве соңкы Пыгамбериң гелендигини, онуң аз салымдан Мединə гелҗекдигини эшитдим. Кəн вагт гечмəнкə, Серверимизиң Мединə гелендиги барадакы хош хабар гулагыма дегди. Бүтин Мединели мусулманлардан бушлук хабарлары гелйəрди. Мен хем сүрүми ташлап, Мединə тарап ылгадым. Хузурына бардым-да:
-Эй, Ресулаллах! Сизе бейгат этмекчи болян-дийдим. Сөйгүли Пыгамберимиз:
-Сен кимсиң?-дийди. Мен-де:
-Укбе ибни Амир эл-Җухени-дийдим. Ол:
-Сениң пикириңче хайсы бейгат говы? Бедеви (чарва) бейгатымы я-да хиҗрет бейгаты?-дийди. Мен:
-Хиҗрет бейгатыны ислейəрин-дийдим. Ягны Мединеде галар ялы бейгат эдйəрин дийдим. Мухаҗирлер билен биле янында бир гиҗе галдым. Эртеси сүрүмиң янына гайтдым.
Укбе разыяллаху анхуның көңлүне Ысламың ышыгы гирипди. Эмма О Сөйгүлиден айра галмаклыгы, тəзе гелен вахылары эшитмезлиги оңа өрəн агыр дегйəрди. Өз янындан шейлерəк бир чəре ойлап тапыпды:
-Биз он ики достдук. Малларымызы отлатмак үчин Мединеден узакда галярдык. Достлар болуп, арамызда шейле бир əхтнама баглашдык: «Биз-де хич бир агыр-артык иш ёк. Тəзе гелен вахыны өвренмек ве Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң сөхбетинде болмак үчин хер гүн биримиз Мединə гитсе, сүрүсине-де бу ерде галанлар бакса-дийдик.
Мен сүрүлери ташламакдан горкярын. Сиз гидиң, мен сүрүңизе середейин. Гелениңизде гөрен-эшиден затларыңызы сизден өвренерин-дийдим. Бу гезеклешик эп-эсли салым довам этди. Соң о Сөйгүлиниң йүзүни гөрмезлик, хузурында болмазлык җаныма дегди. Өз-өзүме:
-Сениң болуп йөрүшиң бар болсун. Инди шу сүрүлер үчин Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң сөхбетини терк эдйəрмиң? Гелен вахыны онуң өз агзындан эшитмегиңе сүрүлер себəпкəрми?-дийдим. Гафлатдан оянып, өзүме гелдим ве гоюнларымы ташлап, Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң янында болмак үчин Мединə хиҗрет этдим. Месҗитде ятып турдум.
Укбе разыяллаху анху көлеге ялы болуп, Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимизи ызарламага башлады. Сапара гиденинде мал-гарасына гөз-гулак болды. Оңа хызмат этмеги өзүне леззет билди. Серверимиз хем энчеме гезек оны янына аларды. Шу себəпли оңа «Ресулаллахың ызында гезйəн» ады берилди. Онуң өз роваят эден хадысы-шерифи шейледир:
Бир гүн Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз маңа:
-Укбе! Саңа хенизе ченли меңзеши болмадык ики сүрəни өвредейинми?-дийди. Мен:
-Хава, эй, Ресулаллах!-дийдим.
Шонда Ики Җаханың Гүнеши Серверимиз маңа фалак ве нәс сүрелерини окап берди. Намаз вагты гиренде ымам болуп, шу ики сүре билен намаз кылдырды. Ызындан болса:
-Эй, Укбе! Хемише ятҗак вгтың бу сүрелери ока!-дийди. (Муслим; мусафирин 264, Рыязус-салыхын терҗ ве шерх. җ 5, с. 136)
**********
Укбе разыяллаху анху Аллахың сөйгүсине якын болмагың ве Оңа хызмат этмегиң берекетини өз дурмушында гөрди. Ол шейдип, Куръан, хадыс, фыкых ве фераиз ылымларында гөзи гидилйəн шахсыет болды. Сахабаларың арасында ылым ве җихад əри хөкмүнде таналды.
Ол Куръан окамакдан ве өвренмекден улы леззет аларды. Бир гүн Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизден:
-Эй, Ресулаллах! Худ ве Юсуп сүрелерини окап берермисиңиз?!-дийип, хайыш этди. Серверимиз окады. Укбе диңледи. Ызындан болса, өврениши ялы төверегиндəкиле окап берди ве өвретди.
Ол Куръаны-Керими өрəн овадан окарды. Эсхабы-Кирамың онуң окайшындан калплары хейҗана гелерди. Гепиң гысгасы ол гиҗəниң гараңкылыгында белент сес биле Куръаны-Керими гөзүни яшлара долдурып окарды.
Хезрети Омар разыяллаху анху бир гүн оны чагырып, шейле дийди:
-Эй, Укбе! Маңа бир-аз Куръан окап бер. О-да:
-Хай, хай, эй, мөмүнлериң эмири!-дийди-де, бир салым Куръан окады. Укбе разыяллаху анхуның ширин овазына майыл болан Хезрети Омар разыяллаху анху тə сакалы өл-мыҗҗык болянча аглады.
Хава!.. Куръан шейле тəсирли, ылахы бир китапдыр. Оны үнс билен ичине гирип диңлемек калбыңа гозгалаң салар… Көңүллери юмшадар... Гөзяшлары акдырар… Куръан кəмил мөмүнлериң рухларының иймитидир… Эй, Аллахым!.. Бизлере-де ол бейик китабы халысана окамагы, көңүл берип, диңлəп билмеги, маны чуңлукларына аралашмагы несип эйле!.. Бу аҗап халы көңлүмизиң зовк халына гетирип билмеги миессер эйле!..
Укбе разыяллаху анхуның өз эли билен язып гиден Куръаны өңрəге ченли Мүсүрде ады гойлан месҗитде горалды. Башдакы Ыслам алымларының көпүси о нусганы гөрдүлер. Соңкы дөвүрлерде йитип гиден медени хазыналарымызың арасында, гынансагам Укбе разыяллаху анхуның Курьаны-да гайыплара гарышып гитди.
Ол көп фетхлере гатнашды Хезрети Омар разыяллаху анхуның дөврүнде Шамың фетхине гатнашып, улы гахрыманчылыклар гөркезди. Гошунбашы Эбу Убейде разыяллаху анху халыпа бушлугы етирмек үчин оны иберди. Онуң Дамаскдан Мединə еди гүнде гелендиги роваят эдилйəр. Ол Муавияның дөврүнде Мүсүриң хəкими болды. Муавияның эмри билен Родос адасының фетх эдилмеги үчин иберилен гошуна гошунбашы болды.
Укбе разыяллаху анху эсгерлере дегишли маглуматлары өвренмекден леззет аларды. Өзи-де өкде окчыды. Халкы-да бу ише чагырарды. Ол бир гезек Хезрети Халид ибни Велид разыяллаху анхуве Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң: «Керемли Хак бир ок үчин үч кишə җеннет несип этҗекдир» диен хадысыны ятладыпды. Шу себəпли ок атмак хусусында көп җан чекерди.
Ылма ве җахада айратын əхмиет берен Укбе ибни Амир разыяллаху анху 55 саны хадысы-шериф роваят эдип, хиҗретиң 58-нҗи йылында Мүсүрде арадан чыкыпдыр. Керемли Хакдан шепагатларыны ныяз эдерис. Әмин.