Ченденаша таква, теркидүнйә ве хаялы хəким сахаба

ЭБУ МУСА ЭЛ-ЭЩАРЫ

разыяллаху анху

 

    Эбу Муса эл-Эщары разыяллаху анху хиҗри календарының йөредилмегине себəп болан сахаба… Куръаны-Керими Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң өзүнден өвренип, ят тутан кары… «Давут алейхис саламыңка меңзейəн бир сес берилди» диен өвгə мынасып болуп, овадан сеси биле, сүйҗи окайшы биле Куръаны серден гечип диңледен бир Куръан ашыгы… Куръан окыҗысы… Аллах горкусындан яңа агламагы весъет эден ве талыпларына: «Аглап билмейән болсаңыз, агламага гайрат эдиң!»-дийип, весъет эден юмшак калплы, дуйгур йүрекли Куръан мугаллымы… Узак йыллар ёкары везипеде ишләндигине гарамаздан, дүнйә малына көңүл бермедик, таква, теркидүнйә хəким…

    Ол Емениң Зебид шəхеринде отуран, Эщары кабыласындандыр. Ады Абдуллах болуп, Эбу Муса күнъеси (лакамы) билен мешхурдыр. Какасы Кайс, эҗеси Забйе бинти Вехбдир. Ыслама гиришини онуң өзи шейле гүррүң берйəр:

   -Биз Еменде вагтымыз соңкы Пыгамбериң гелендиги ве онуң Ыслама чагыряндыгы барадакы хабары эшитдик. Мен хем ики агам, Эщары кабыласындан элли ики киши болуп, Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлеми гөрмек үчин гəмə мүнүп, ёла дүшдүк. Хова ягдайының ярамазлыгы себəпли гəми бизи Хебешистана дүшүрди. Биз ол ерде Җафер ибни Эбу Талып разыяллаху анху билен гөрүшдик. Тəзе дин ве Пыгамбер хакында ондан герек маглуматы алып, шол ерде мусулман болдук. Өзлерини бу ере Ресулаллахың иберендигини айдан Җафер разыяллаху анху бизиң хем бир мүддет о ерде галмагымызы иследи. Бизлер-де олар билен бирликде Хебешистанда отурдык. Ыз янындан Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң ругсады билен Хебеш хөкүмдары Неҗашы бизи Мединә иберди.

   Бу топар Мединə гелен вагтында Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Хайбар газадына гатнашярды. Пыгамберимиз саллаллаху алейхи веселлем бу газата гатнашмадыклара олҗадан пай бермейән-де болса, Эщарылара олҗадан пай берди. Олара “юка йүрекли ынсанлар” дийип йүзленди.

   Эбу Муса Эщары Хайбериң фетхинден соңра эдилен әхли газатлара ве сөвешлере гатнашды. Хунейн Газадында еңлише дучар болан душман эсгерлерини ызарламак везипеси табшырылан агасы Эбу Амир эл-Эщарының гошунындакы бирликде о-да барды. Агасы шехит болансоң, гошунбашылык Эбу Муса галды. Эвтас еңишини газанан Эбу Муса эл-Эщары разыяллаху анху Мединə гайдып, ягдайдан Ики Җаханың Гүнеши Серверимизи хабардар этди. Серверимиз ики гошунбаша-да дога этди. Эбу Муса үчин: «Эй, Аллахым! Абдуллах ибни Кайсың гүнəлерини багышла ве кыямат гүнүнде оңа иң  гөзел макамы бер»-дийип, дога этди.

    Оңа Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң заманасында Емениң Зебид, Аден, Мериб ве кенаряка тарапларының зекатыны топламак везипеси ынанылды. Хезрети Эбу Бекир разыяллаху анхуның дөврүнде-де шол ерде галан Эбу Муса разыяллаху анху динден дөнен Эвсед эл-Анси биле сөвешди. Соңра Мединə гайдып, Куръаны-Керимиң китап халына гетирилмесинде улы хызматлар гөркезди.

    Ол Куръаны-Керими Ресулаллахың өзүнден өвренип, ят тутан бармак басып санаймалы сахабаларың биридир. Ол овадан сесли Куръан окайшы биле көплери хайрана гойярды. Өйүниң деңинден геченлер оны диңлемəн гечмездилер.

    Бир гиҗе Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз Айша разыяллаху анха Энемиз билен бир ере гидип баряркалар, Эбу Мусаның өйүниң деңине геленлеринде дурдулар. Ичерден эшидилйəн ширин оваза майыл болуп, тə Куръаны окап болянча гарашдылар. Серверимиз эртеси оны гөрүп, агшамкы ваканы гүррүң берди-де, оңа: «Хезрети Давудыңка меңзеш овадан сесиң берлендигини» айдып, оны бегендирди.

   Ол Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң саглыгында питива беренлериң бириди. Саффан ибни Сүлейман бу меселеде:

   -Ресулаллахың заманында Хезрети Омар, Хезрети Алы, Муаз ибни Җебел ве Эбу Муса эл-Эщары разыяллаху анхум дагылардан башгалар питива бермездилер-дийип беллейəр. Онуң берен питивалары кичиҗик бир бөлек гөрнүшиндедир. Онуң өзи питива бермек хакында:

   -Хакыкат, гүнүң шөхлеси ялы орта чыкмаздан бир хəкимиң хөкүм этмеги догры дəлдир-диерди. 

    Эбу Муса эл-Эщары разыяллаху анху узак йыллар дөвлет ишинде ишледи. Дүнйə малына гөвүн бермеди. Ол теркидүнйәлиги ве таквалыгы билен шөхрат газанды. Төверегиндəкилере ики Җаханың Гүнеши Серверимизиң    заманындакы йөнекей яшайшы, ыхласы хем дурнуклылыгы сада яшамагың гөзеллигини гүррүң берерди. 

   Ол ислендик меселеде ыхласың герекдигини Алла Тагаладан җуда горкяндыгыны айдарды. Хер пурсат соңкы демини пикир эдерди. Соңкы непесини иман биле табшырмак онуң иң улы максадыды. Янындакылар онуң бу халына бакып:

   -Җаныңа бираз хайпың гелсин-диенлеринде, җейле җогап берерди:

   -Атлар чапышыга чыкан вагтларында тə пеллехана гелйəнчəлер бар гүйч- кувватыны нәхили уланян болсалар, менем соңкы демими иман билен табшырянчам бар гүйч-кувватымы уланмага меҗбурдырын-диерди.

   Онуң иң белли болан хəсиетлериниң бири-де ченденаша эдепли хем хаялы  болмагыды. Ювнан вагтында-да Алла Тагаладан утанып гараңкылыкда ики бүкүлип ювуняндыгыны гүррүң берйəрди.

    Ол талыпларына юмшак хəсиетли болмагы весъет эдерди. Олары Аллах горкусындан агламага чагырып:

   -Аглап билмейəн болсаңыз, агламага гайрат эдиң! Чүнки җəхеннемилер гөзлериниң чешмеси гураянча аглаҗакдырлар. Соңра ичинде гəмилер йүзер ялы ганлы яшлар дөкҗекдирлер-диерди.

    Эбу Муса эл-Эщары разыяллаху анху Хезрети Омар разыяллаху анхуның дөврүнде Басраның хəкимлигине ве казылыгына тайынланды. Хəкимлик эден дөврүнде Нусайбин, Диневер, Кум ялы бирнəче шəхерлериң фетхинде əхмиетли хызматлар гөркезди. Ахфаз ве Исфеханы эеледи. Тустерде Эйраның мешхур гошунбашысы Хүрмүзаны есир алды ве халыпа иберди. Соңра Хезрети Омар разыяллаху анху оны Аммар бин Ясир разыяллаху анхудан соң, Күфəниң хəкимлигине тайын этди.

   Ол Хезрети Осман разыяллаху анхуның дөврүнде-де шол везипесини довам этди. Куръан хем фыкых дерслерини берди. Җемел вакасында хич тарапа-да гошулмады. Сыффында Хезрети Алы разыяллаху анхуның векили болды. Хакем хадысасында-да ярашык үчин элинден геленини этди. Соңунда болан ишлере  йүреги гыйлып, чете чекилди.

   Ол хəкимлик эден дөврүнде хиҗри календарының йөредилмегине себәп болды. Ыслам календарыны илкинжи гезек ол өз язгыларында уланды. Хезрети Омар разыяллаху анхуве бу меселеде бир хат язып:

   -Бизе вагты нəмəлим хатлар иберйəрсиңиз-дийип, халыпа ятлатды. Хезрети Омар разыяллаху анху хем дерхал  адамларыны йыгнап, хиҗрети тарыхың башлангыҗы  хөкмүнде кабул этди.

     Эбу Муса эл-Эщары разыяллаху анху 360 хадысы-шериф накыл эдипдир. Олардан бири шейледир: «Бир гүн Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлеме бири гуҗур-гайратыны гөркезмек, бейлекиси миллетини горамак, ене бири-де өзүни герчек йигит дийдирек үчин сөвешен кимселерден хайсысы Аллахың ёлундадыр?-диен сораг берилди. Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз шу җогабы берди:

   -Ким ысламыет хас бейгелсин дийип, сөвешйəн болса, о Аллахың ёлундадыр.

   Ынсан оглуның эден хер бир херекетинде ниетине середилер. Җан базары болан сөвешде хем Аллаха хызмат этмек ышгының өңдəки планда тутулмагы гереклидир.

    Бир гезек бир адам ене Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлемден пул ве шөхрат үчин сөвешен бир адам согап газанармы?-дийип сорады. Серверимиз:

   -Хич бир зат газанмаз-дийди. Ол адам шу сорагыны үч гезек гайталады. Хер гезегем шол бир җогабы эшитди. Соңра Серверимиз сөзүни шейле тамамлады.

   -Алла Тагала башгасыны дəл-де, диңе өз разылыгы үчин эдилен ыбадатлары кабул эдер-дийди. (Несаи, Җихад 24) (Рыязус-салыхын; Терҗ ве шерх җ 1, с.122)

  63 йыллык өмрүниң көпүсини ыслама ве ынсанлара хызмат этмек биле гечирен бу хорматлы сахабаның хиҗри йыл хасабының 42-нҗи, милады йыл хасабының болса 622-нҗи йылында арадан чыкандыгы роваят эдилйəр. Онуң Куфада я-да Мекгедедиги хем белли дəл. Керемли Хак шепагатларына лайык эйлесин. Әмин.