Мүсүр фатихи

АМР ИБНИ АС

разыяллаху анху

 

     Амр ибни Ас разыяллаху анху акыллы, билимли ве сыясатдакы дөвлет адамы… «Мүсүр фатихи» (Мүсүри ысламлашдыран) ады билен мешхур бир сахаба… Ады белли адамкәрчиликли, эсгерликде ве сыясатда дүшүнҗеси говы, дүшби, пидакәр ве мерт бир гошунбашы…

   Ол Курайиш кабыласының Сехм шахасына дегишлидир. Амр хениз мусулман болманка, Мекгəниң сөвда ве сыясы дурмушында мөхүм орны барды. Мекгəниң сыясы байларынданды. Ол Хебешистаның хөкүмдары Неҗашы билен достды. Мекгели мүшрүклер оны Хебешистана гөч эден мусулманларың ызына гайтарылмагы үчин Неҗаша илчи эдип иберди.

    Ол Мекгəниң фетхинден өң, Ыслам билен  шерепленди. Ине шейле:

  «Амр ибни Ас Хендек сөвешинден соң, Ыслам дини хакында пикир этмəге бапшлады. Онуң машгаласы-да, кабыласы-да мусулманларың гаршысынады. Эмма ол өңкүси ялы мусулманлара гаршы дурмаярды. Хат-да өзүне какытдырянлара «Алданярсыңыз» дийип, җогап берйəрди. Бир гүн базарда айланып йөркə, Халид ибни Велид биле габатлашды. Йүрегиндəкини оңа мəлим этди. Халид хем онуң билен пикирдеш болуп чыкды. Икиси биле Мединə Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң хузурына гелдилер.

    Ики Җаханың Гүнеши Серверимиз олары гөрүп бегенчден яңа гөзлери учганаклап, сахабаларын гарап:

   -Мекге сизе җигер параларыны багышлады…-дийип, бегенҗини диле гетирди. Икиси бирликде келимейи-шехадет гетирип, Ыслам билен шереплендилер.

    Амр ибни Ас разыяллаху анху Фахры-Каинат Серверимизден өңки эден гүнəлериниң багышланып багышланмаҗагыны сорады. Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз:

    -Ыслам гечени хасаба алмаз-дийип, оңа теселли берди. Амр ибни Ас разыяллаху анху бейгат эденден соң, аклыны, гүйч-кувватыны, башарныгыны Ысламың ёлуна сарп этди. Өмрүни диңе сөвеш мейденларында гечирди. Еңиш үстүне еңишлер амала ашырды. Ол бир гүн Ики Җаханың Гүнеши Серверимизе:

   -Эй, Ресулаллах! Шунча вагтлап Ысламың гаршысына ишледим. Мундан соң Ыслама гиреним белли болар-а-дийди. Серверимиз-де:

   -Якында, якында…-дийип, җогап берди.

   Бирнəче гүн геченсоң, Пыгамберимиз Амр ибни Ас разыяллаху анхуве:

   -Эй, Амр! Ярагыңы дакып, эшигиңи гейип, деррев яныма гел-дийип, хабар иберди. Хузура геленде, Серверимиз оңа:

   -Эй, Амр! Сени бир топар эсгере ёлбашчы эдип, бир ере ибермек ислейəрин. Сениң үчин байлык дилəрин. Аллах саңа саламатлык берсин, көп-көп салых мал билен ызыңа дөн-дийип, дога этди. О-да:

   -Эй, Ресулаллах!  Мен мал үчин дəл, җихада гошулмак, яныңызда болмак үчин мусулман болдум-дийди. Серверимиз:

   -Эй, Амр! Салых мал, салых кимседе не гөзелдир-дийип, онуң гөвнүни гөтерди.

   Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз оны какасының дайылары болан Белий кабыласының үстүне үч йүз адамлык гошун билен иберди. Гошун Затусселасил дийилйəн ерде бир дынч алмагы карар этдилер. Бу ерде бейлеки кабылаларың диллешип өзлерине гаршы гүйч җемлейəндиклерини өвренип, ене-де Мединеден көмек сорап хабар иберди.

   Ики Җаханың Гүнеши Серверимиз Эбу Убейде ибни Җеррах разыяллаху анхуның гошунбашылык этмегинде, дүзүминде Хезрети Эбу Бекир ве Хезрети Омар разыяллаху анхум болан ики йүз  адамлык гошуны дерхал ёла чыкарды. Олары ёла салярка, Эбу Убейда дүшүншип, агзыбирлик билен херекет этмеклерини табшырды.

   Көмекчи бирликлериң гелмеги билен кувватланан Амр ибни Ас Белий кабыласының юртларыны эеледи. Душманлар гачмага башлады. Мусулманлар о кабыланың галдырып гиден малларыны алып, уммасыз олҗалар билен, саг-саламатлык биле Мединə гайтдылар.

    Затусселасил херекетинден соңра Амр ибни Ас разыяллаху анху ичинден:

   -Ресулаллахың янында мениң орнум зыяда болмасады, ол мени Эбу Бекирдир, Омарың үстүне гошунбашы этмезди-диен пикир гелди. Муны аныкламак ислəп, Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Серверимизиң хузурына барып:

   -Эй, Ресулаллах! Халкың саңа иң сөйгүлиси кимдир?-дийип сорадым. Фахры-Каинат саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз:

   -Айшадыр-дийди.

   -Эркеклерден кимдир?-дийдим

   -Айшаның какасыдыр-дийди.

   -Ондан соңра кимдир?-дийдим.

   -Омардыр-дийди. Мундан артык сорамага гайратым чатмады. Ахыры өз адымың иң соңунда гоюлмагындан горкуп, дыммага меҗбур болдум.

 

************

    Амр ибни Ас разыяллаху анху Мекге фетхине гатнашды. Хунейнде болды. Сува хем-де Бени Хузейл кабылаларының бутларыны парчалады. Ики Җаханың Гүнеши Серверимиз оны бир хат биле Умман хөкүмдарына илчи эдип иберди. Ыслама чагырмагы нетиҗесиндеУмман хөкүмдары мусулман болды. Амр ибни Ас разыяллаху анху Уммана хəким белленилди. Тə Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем Севреримиз арадан чыкянча, о везипеде галды. Соңра Мединə дөнди.

    Ол Хулефайы-Рашидиниң (Дөрт чарыярларың) дөврүнде көп санлы сөвешлере гошунбашы болуп гатнашды. Хезрети Эбу Бекир разыяллаху анхуве  бейгат йыгналышыгында чыкып гепледи. Хезрети Эбу Бекир разыяллаху анху оны бир кичиҗик бирлигиң баштутаны эдип, Палестина үлкесине угратды. Ол Эҗнадын ве Ермук сөвешлерине гатнашды. Хезрети Омар разыяллаху анхуның дөврүýде болса, Палестинада хөкүмети өз элине алды. Кудусы эеледи. Эмма халк шəхери оңа дəл-де, халыпа Омара табшырды.

    Ол  Мүсүриң фетхиниң стратегики тайдан зерурдыгыны, Палестина ве Сирия үлкелеринде еңлен  Визиантиялы  гошунбашыларың ве эсгерлериң бир кысмының Мүсүре гачандыкларыны, хер пурсат шол тарапдан ховпуң гелип билҗекдигини Хезрети Омар разыяллаху анхуве дүшүндирди. Мүсүри фетх этмəге халыпаны ырды. Ол милады йыл хасабының 640-нҗы йылында дөрт мүң кишилик гошун биле серхет якасындакы оба Ферамени басып алды. Зубейр ибни Аввам разыяллаху анхуның гошунындакы 5000 адамлык кувватың ярдамы билен Айнышемсде гүйчли Византия гошуныны еңди. Соңра Искендерияны алып, Мүсүре хəким болды. Шу башарныгы себəпли оңа «Мүсүриң фатихи» диен лакам берилди. Ол шейлеликде, Мүсүре хəким болды.

    Ол Мүсүриң хөкүмет гурлушына ве ыкдысадыетине үйтгешмелер гиризди. Фустат шəхерини эсасландырды. Өз адына улы месҗит гуруп, илкинҗи гезек бу месҗиде минара салдырды. Фиравунларың япдыран көне каналыны тəзеден ачдырып, Нил дерясы билен Гызыл деңзи бирлешдирди. Хиҗаза 20 саны гəмə йүклəп, иймит угратды.

    Амр ибни Ас разыяллаху анху Хезрети Осман разыяллаху анхуның дөврүнде Мүсүриң хəкимлигинден айрылып, Мединə гетирилйəр. Ол Хезрети Алы разыяллаху анхуның заманында Сыффын хем Хакем вакаларында халыпа билен биле херекет этмəн, Муавияның адамсы хөкмүнде ене-де Мүсүре гайтды.

    Хезрети Омар разыяллаху анху онуң дөвлети эдара этмекдəки башарныгы хакында:

   -Амр дүнйəде гезип йөркə, диңе дөвлет ишгəри болмалыдыр-диерди.

 

************

    Амр ибни Ас разыяллаху анху 40-дан көпрəк хадысы-шериф роваят эдендир. Олардан бири шудур: Мен Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң гизлин дəл-де ач-ачан шейле диенини эшитдим:

   -Мениң гарындашым болан Пылан огулларының машгаласы мениң достларым дəлдир. Мениң достларым Алла Тагала билен ягшы мөмүнлердир. Эмма бейлекилер билен арамызда гарындашлык багланшыгы боландыгы үчин араны кесмейəрин». (Бухари, эдеп 14) «Рыязус салыхын; Терҗ ве Шерх җ 2, с. 462)

     Дост болмага лайык ики барлык бардыр: бири Алла Тагала, бейлекиси-де говы мөмүнлер, салых ынсанлар. Мусулман болуп, диниң говы хасаплаян ягшы херекетлери билен өзлерини танадан кимселер сөйүлмәге ве дост эдинмәге иң лайык кимселердир. Бир аяты-керимеде:

    «…Онуң досты ве ярдамчысы Аллахдыр. Җебрайылда, ягшы мөмүнлер-де онуң досты ве ярдамчысыдыр». («Тахрым» сүреси: 4-нҗи аят)

     Бу аята гөрə диңе бир гарындашлык багланшыгы, бирини йүрекден сөйүп, дост эдинмек үчин етерлик дəлдир.

    Амр ибни Ас разыяллаху анху иң соңкы гезек башы яссыга етенде, сорамага геленлере шейле диерди:

   -Мен Ысламдан овал улы гүнəлер этдим. Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлеме иң дөзүмли дарашанлырың бири-де мендим. Эгер мусулман болуп, Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлемиң багышламагыны газанмадык болсам, хөкман җəхеннемлик болардым. Аллаха хамд болсун ки, оңа бейгат эдип, табын болдум. Ыслам өңки эденлериме серетмеди.

    Ол Хезрети Алы разыяллаху анхуве эден херекетлери үчинем:

   -Эй, Реббим! Сениң рахметиң болмаса, гөр, халым нəхили боларды?-дийип, гама батарды.

   Муваия ибни Эбу Суфян халыпа дийлип, ыглан эдиленден Амр ибни Ас разыяллаху анху ене Мүсүре хəким боляр. Тə өмрүниң ахырына ченли бу ерде галяр. Хиҗри-камары йыл хасабының 43-нҗи, милады йыл хасабының 664-нҗи йылында бакыя гөчди. Керемли Хак шепагатларына лайык эйлесин. Әмин.